**خبرگزاری مهر – گروه هنر – آروین موذن زاده، عطیه موذن:** سریال «عملیات مهندسی» به کارگردانی سروش محمدزاده و تهیهکنندگی محمدرضا شفیعی که به تازگی از شبکه سه سیما به نمایش درآمد، به بررسی برههای از تاریخ معاصر ایران در اوایل دهه ۶۰ میپردازد.
در این سریال، صحنههای دردناک و شکنجههای دو پاسدار روایت میشود. مهران اصدقی درباره این شکنجهها با جزئیات شرح میدهد: «او و مسعود قربانی تصمیم میگیرند که با پاسدار محسن میرجلیلی روبرو شوند و جواد محمدی و مصطفی معدنپیشه به سراغ طالب طاهری بروند. در آغاز، جواد با آزمایش میلههای سربی میخواهد ببیند که آیا واقعاً بیهوش میکند یا خیر، که بعد از عدم تاثیر آن، به شکنجه ادامه میدهند. مسعود قربانی با تهدید به استفاده از اتو به سراغ محسن میرود و در نهایت محسن بر اثر شکنجه به حالت بیهوشی میافتد.»
این داستان، بخشی از وقایع تلخی است که در کتاب «عملیات مهندسی» نوشته محمدحسن روزیطلب روایت شده و با تغییراتی برای نخستینبار در یک سریال تلویزیونی به تصویر کشیده شده است.
در نشستی با حضور عوامل این سریال، شامل سروش محمدزاده، حمید گودرزی، مرتضی امینی تبار و خیام وقارکاشانی و همچنین محمد افسری، درباره این دوره تاریخی و چگونگی بازنمایی این واقعیتها و دلایل عدم نمایش صحنههای خشونتآمیز بحث شد.
سروش محمدزاده در این نشست بیان کرد که با وجود سابقهاش در مستندنگاری تاریخ معاصر، از موضوع عملیات مهندسی قبل از این پروژه اطلاعی نداشت. او به عدم آگاهی عمومی از این موضوع اشاره کرده و گفت که این رویداد در تاریخ معاصر ایران به دلیل تعداد کمتر شهدای آن و زمان کوتاه وقوعش، در حاشیه مانده است. او ابراز امیدواری کرد که این سریال بتواند به جبران این کمبود کمک کند.### چالشهای ساخت سریال درباره دهه ۶۰
در گفتگو پیرامون تولید یک سریال تاریخی، نکاتی درباره جذابیت و چالشهای آن مطرح شده است. بهگفته کارگردان، متنهای کوتاه قادرند پیامهای تکاندهندهای را به مخاطب منتقل کنند، اما در صورت نداشتن اطلاعات پیشزمینه، روایتهای دراماتیک به چشم نخواهند آمد. او تأکید کرد که نسل جوان، که تجربه دهه ۶۰ را نداشتهاند، هدف این پروژه هستند.
وی افزود که برای شناخت بهتر مخاطب، لازم است فضای خانوادگی و اجتماعی آن دوره بهدرستی به تصویر کشیده شود. با این حال، بازآفرینی این فضا در شرایط کنونی، بهدلیل کمبود زیرساختها، بسیار دشوار است. به گفته کارگردان، تنها بخشی از شهرک سینمایی غزالی به عنوان محل ضبط در دسترس است و با توجه به تخریبهای صورت گرفته، امکان ساخت آثار تاریخی آتی بهشدت محدود خواهد بود.
درخصوص قصه نیز، او اذعان داشت که برای واقعیتر جلوه دادن روایت، باید درامهای خانوادگی و روابط عاطفی در خلال داستان گنجانده شوند. به این ترتیب، تنش و جذابیت داستان به بخشهای پایانی آن منتقل میشود و به اوج خود میرسد.
در ادامه، تهیهکننده این سریال به چالشهای پیشروی نمایش خشونت در تلویزیون اشاره کرد و بیان کرد که اگر بخشی از ماجرا از جمله نشان دادن خشونت حذف شود، اثر بهطور کلی بیمعنا خواهد شد. او تاکید کرد که نمایاندن زندگی جنایتکارانه در خانهها، علیرغم دشواریها، وجه تمایز این پروژه است.
در نهایت، کارگردان به این واقعیت اشاره کرد که توانایی به تصویر کشیدن خشونتهای آن دوران در تلویزیون محدود است و بسیاری از صحنهها تنها از طریق دیالوگها منتقل میشوند، که خود چالش دیگری به حساب میآید.**سختیهای نمایش خشونت در رسانههای عمومی بررسی شد**
در گفتگویی با کارشناسان حوزه رسانه، چالشهای نمایش خشونت در تلویزیون ایران، بهخصوص در آثار تاریخی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. به گفته محمدزاده، تهیهکننده این آثار، محدودیتهای تلویزیون بر نمایش صحنههای خشن، مانند بریدن انگشت، همواره وجود داشته است. او اشاره کرد که به رغم این محدودیتها، همکاریهایی با تلویزیون انجام شده و تدابیری چون درج علامت «+۱۴» برای نمایش این نوع محتوا در نظر گرفته شده است. با این حال، او تصریح کرد که اگر بخش اصلی ماجرا، یعنی خشونتهای آن دوران، نادیده گرفته شود، اثر تاریخی بیمعنا خواهد بود.
مرتضی امینی تبار هم به بررسی روایتهای تاریخی پرداخت و اشاره کرد که در برخی متون تاریخی، فجایع به تصویر کشیده شدهاند که در سریالها به مأخذ قابل قبولی نمیرسند. به عقیده او، عدم نمایش خشونت میتواند باعث ضعف در روایت تاریخی شود، و بر همین اساس، او تصور میکرد که باید صحنههای بیشتری از واقعیتهای تاریخی نمایش داده شود.
به نقل از محمد افسری، تفاوتهای عمدهای بین سینما و تلویزیون وجود دارد. وی تصریح کرد که در سینما، تماشاگر آگاهانه فیلمی با محتوای خشن انتخاب میکند، در حالی که در تلویزیون این پروسه متفاوت است و ممکن است مخاطب ناخواسته با محتوای خشن روبرو شود.
امینی تبار همچنین مطلع کرد که در یکی از صحنههای سریال، بحثی در مورد نمایش شکنجه صورت گرفته و یکی از کاراکترها به دلیل وجود خانوادههای حاضر در تلویزیون، از عدم نمایش چنین صحنههایی دفاع کرد.
در راستای این نشست، حمید گودرزی به دغدغههای بازیگران جوان اشاره کرد و بیان داشت که در سنین پایینتر نگرانیهایی در مورد بازی در نقشهای حساس داشته است، اما اکنون این نگرانیها برای او کمرنگتر شدهاند.**نکات مهم درباره سریالهای تاریخی و نگرانیها در زمینه شخصیتپردازی**
در اظهارات اخیر، یکی از هنرمندان به بررسی نقش خود در یک سریال تاریخی پرداخت و اعلام کرد که این نقش هرگز به ضدیت با مردم نخواهد انجامید. او با اشاره به اینکه برخی هنرمندان به اشتباه متهم به دشمنی با مردم میشوند، تصریح کرد که سریال جدید بر پایه یک واقعه تاریخی مستند ساخته شده و هدف از آن تنها بازنمایی واقعیتهای تاریخی است.
این هنرمند با ابراز رضایت از زحمت و تلاش تیم تولید اظهار داشت که سریال به هیچ وجه ملودرام عاشقانه نیست و بیشتر بر روی روایت واقعیتهای تاریخی تمرکز دارد. به گفته او، این سریال نیاز به زمان خاصی ندارد تا مورد توجه قرار بگیرد، چرا که به طور حرفهای ساخته شده است و امکان دیده شدن آن وجود دارد.
وی همچنین به برخی تصاویر تکاندهنده از وقایع تاریخی اشاره کرد و تأکید کرد که جامعه در حال حاضر نسبت به شخصیتهای منفی آن زمان هیچ تمایلی ندارد. به اعتقاد او، این موضوع نشاندهنده نفرت عمیق آنها در جامعه است و از بازی در این سریال با افتخار یاد کرد.
مسئلهای که درباره شخصیتهای این سریال مطرح شد این است که چرا از اسامی واقعی شخصیتها استفاده نمیشود. یکی از تولیدکنندگان در پاسخ گفت که این نگرانی برای جلوگیری از دلخوری شخصیتهای واقعی نیست بلکه به دلیل ضرورت تناسب و قابلیت تناظر بین شخصیت واقعی و داستانی است. او خاطرنشان کرد که داستان «عملیات مهندسی» به دلایلی پراکنده است و اگر بخواهند جزئیات واقعی را به تصویر بکشند، ممکن است درام از بین برود.
در پایان، این هنرمند تأکید کرد که هدف نهایی ساخت چنین سریالهایی باید بازنمایی واقعیتها به شکلی جذاب و دراماتیک باشد، نه ساخت مستنداتی خشک.در تلاش برای تدوین سریالی که به داستانهای دهه ۶۰ پردازد، سازندگان با حفظ اصلیترین سکانسها و داستانها، به وفاداری به روایت واقعی تاکید کردند. حسین ترابنژاد، نویسنده این سریال، ابتدا قصهای را نوشت که کاملاً به مضمون مورد نظر وفادار بود. در مراحل بعدی، به منظور گسترش داستان و جذب بیشتر مخاطب، تصمیم به افزوده شدن قسمتهای جدید گرفته شد. این زمانی رخ داد که سازندگان متوجه شدند ساختار اولیه داستان بیش از حد مردانه و ساده است.
در جلسات مشترک با شفیعی، تهیهکننده، و ترابنژاد، این توافق برای تقویت شخصیت زنانه لیلا و دراماتیکتر کردن دیگر کاراکترها صورت گرفت. به همین منظور، شخصیتهایی مانند فریبا و محمد نیز وارد داستان شدند تا تنوع بیشتری به روایت ببخشند.
سازندگان سریال به این نکته تاکید داشتند که واقعیتهای تاریخی به نوعی در داستان گنجانده شدهاند، اما هدف آنها بازنمایی دقیق نبود. شخصیتهایی همچون مهران اصدقی به کاراکتر «خسرو» و نادر سلیمانی به شخصیت شانه ساز تغییر شکل داده شدند. این رویکرد به دلیل تجربههای گذشته که نشان دادهاند تلاش برای بازنمایی دقیق شخصیتها نتیجه خوبی ندارد، انجام شده است.
به عنوان مثال، در سریال «سوران» نیز داستان بر اساس زندگی سعید سردشتی و کتاب «عصرهای کریسکان» ساخته شده، ولی رویکرد دراماتیک آن متفاوت از محتوای خاطرهمحور کتاب بوده است. تهیهکنندگان بر این باورند که باید داستان به گونهای روایت شود که مخاطب را جذب کند و در واقعیت، منابع مستند و کتابها به عنوان مکمل برای علاقمندان تاریخ پیشنهاد شوند.
در بخش دیگری از گفتوگو، محمد افسری، طراح دکور، بر اهمیت فضاسازی و استفاده از تجربه خود از دوران مورد اشاره تاکید کرد. او توضیح داد که تلاش کردهاند نورپردازی و دیگر جزئیات را بهگونهای طراحی کنند که فضای دهه ۶۰ برای مخاطب قابل باور و ملموس باشد.
امینتبار، یکی از بازیگران، به تجربیات خود در این زمینه اشاره کرده و بر اهمیت شخصیتهای مربوط به آن دوره تأکید کرد و گفت که اگرچه خودش در آن زمان زندگی نکرده، ولی با این نوع شخصیتها آشنا است و این موضوع به اجرا کمک کرده است.در جدیدترین مصاحبهای، یک بازیگر به بررسی چالشها و تجربیات خود در خلال ساخت یک بازی پرداخته است. او اعلام کرد که برای بهبود عملکردش در بازی، مجموعهای از کدهای درونی طراحی کردهاند که به ایجاد تعادل در روند بازی کمک کرده است. این راهنماییها تأثیر زیادی بر روی بازی او داشته و به گفته خودش، این تجربیات باعث تغییر نگرش او نسبت به شخصیتهایی که در گذشته میشناخت، شده است.
این بازیگر به خصوص بر روی تعاملات اجتماعی خود با افراد مذهبی تأکید کرد و آنها را به عنوان انسانهای مؤمن و متعهد معرفی کرد. او با یادآوری تجربیات گذشته خود از جمله رفتار با افراد بزرگتر یا مواجهه با جنس مخالف، به وجود تفاوتهای عمدهای در نسلهای مختلف اشاره کرد. به عقیده او، در نسل جوانتر، شیوههای ارتباطی با جنس مخالف تغییر کرده و کمتر شاهد رفتارهایی مانند نگاه به پایین هنگام گفتگو هستیم. از طرفی، او به چالشهای کمتر کاراکتر جدیدش در مقایسه با نقش قبلی خود در سریال «زخم کاری» اشاره کرد و آن را به دلیل تجربیات و دوستیهای خود از دوران کودکی، کمتر درگیر توصیف کرد.
این بازیگر به طور کلی بر اهمیت ارتباطات انسانی در نقشآفرینی خود تأکید کرد و قصد دارد در پروژههای آتی نیز به این موضوع تمرکز بیشتری داشته باشد.
