**خبرگزاری مهر – گروه هنر – آزاده فضلی؛** هفته گذشته، در حاشیه جشنواره فیلم کوتاه تهران، گفتگویی با سه فیلمساز جوان از بخش تجربی این رویداد برگزار شد. این فیلمسازان شامل پردیس عزیزی کارگردان فیلم «در دیدرس»، سامان علینژادیان کارگردان «رنگ نخل» و محمدامین طرچی کارگردان فیلم «پست اکستنشنیسم» بودند.
در اولین بخش این نشست، تعاریف فیلمهای اکسپریمنتال یا تجربی از سوی این هنرمندان ارائه شد. بحثهایی در مورد اینکه آیا این گونه فیلمها باید مبتنی بر یک نگاه فردی باشند یا میتوانند بر مبنای فرم و تئوری طراحی شوند، مطرح گردید. همچنین جنبههای غیرروایی این نوع سینما نیز بررسی شد.
در ادامهی این گفتوگو، در مورد چندوظیفهای بودن در سینمای تجربی، سامان علینژادیان اظهار داشت که فیلمساز باید در تمامی مراحل تولید کار، از مستند تا داستانی، تجربه داشته باشد، زیرا هر مرحلهای بخشی از بیان شخصی اوست.
محمدامین طرچی نیز به این نکته اشاره کرد که بسیاری از فیلمهای تجربی در جشنواره تهران با هزینههای پایین ساخته شدهاند و این در واقع ربطی به کیفیت هنری آنها ندارد. او بر این باور بود که واقعی بودن تجربههای سینمایی به میزان بودجه آنها بستگی ندارد.
سامان علینژادیان همچنین نسبت به تنوع دیدگاهها در داوریهای سینمای تجربی صحبت کرد و بر لزوم تفکیک بین فیلمهای داستانی و تجربی تأکید کرد. او گفت: «حضور یک فیلم داستانی در بخش تجربی پذیرفته نیست و تفاوت دیدگاهها به این نوع سینما معنا میبخشد.»
بحث بر سر مرز میان فیلمهای کوتاه تجربی و داستانی نیز جالب توجه بود. محمدامین طرچی مرز بین این دو نوع را بسیار باریک توصیف کرد و films like «ماهی و گربه» را به عنوان نمونهای از این ابهام مطرح کرد. او گفت، اگرچه این فیلم داستانی است، اما تجربیات بصری کارگردان آن را در زمره فیلمهای تجربی قرار میدهد.
در نهایت، این گفتگو بر پیچیدگیهای تعریف سینمای تجربی و داستانی و چالشهای مرتبط با آن تأکید داشت.### استفاده از هوش مصنوعی در فیلم جدید آقای طرقی
آقای محمدامین طرقی، کارگردان سینما، در تازهترین اثر خود از هوش مصنوعی بهره گرفته است. وی در گفتوگویی اعلام کرد که این انتخاب به ماهیت خاص ایده فیلم و ساختار تجربهگرا آن وابسته بوده است. او تأکید کرد که فیلمش در جهانی در جریان است که انسانها غایبند و به همین دلیل کاربرد ابزارهای غیرانسانی منطقی به نظر میرسد. طرقی افزود که برخی از صحنهها عملاً غیرقابل فیلمبرداری با دوربینهای سنتی بودهاند. وی همچنین به تأثیر جنگ تحمیلی بر ایدهاش اشاره کرد و گفت که در زمان تخلیه شهری، تصمیم به ساخت چنین فیلمی بیشتر قوت گرفت.
### سینمای اکسپریمنتال و نوآوریهای آن
پردیس عزیزی، کارشناس سینما، در خصوص ساختار سینمای اکسپریمنتال گفت که این نوع سینما تاریخچهای طولانیتر از سینمای روایتی دارد. او تصریح کرد که با گذشت زمان و تأثیر جنبشهای هنری، تعداد بیشتری از سینماگران به این عرصه پرداختهاند، اما امروزه با وجود آزموده شدن تقریباً همه فرمها، معناگرایی و لایههای زیرمتنی در فیلمها اهمیت بیشتری پیدا کرده است. عزیزی همچنین به چالشهای پیش روی سینمای اکسپریمنتال در دوران معاصر اشاره کرد و گفت که علیرغم این چالشها، هنوز امکان پیشبرد مرزهای سینما وجود دارد.
محمدامین طرقی در این زمینه افزود که پیشرفت سینما از نگاتیو به دیجیتال بر حیات فیلمهای اکسپریمنتال تأثیرگذار بوده است. او به این نکته نیز اشاره کرد که ممکن است در آینده، رباتها به عنوان سازندگان فیلمهای اکسپریمنتال معرفی شوند.
طرقی بر این باور است که تعاریف دقیق از فیلمهای اکسپریمنتال دشوار است؛ به طوری که برخی آثار به عنوان تجربی شناخته میشوند که نمیتوان آنها را برای عموم نمایش داد. سامان علینژادیان نیز در این مورد تأکید کرد که موفقیت در سینمای اکسپریمتال به دانش ادبیات بستگی دارد و نوآوری در لحظات فیلم از ویژگیهای بارز این نوع سینما به شمار میرود.فیلمسازی تجربی یا اکسپرimental به شناخت ادبیات و سینما نیاز دارد و در این حوزه، سینمای شخصی دستاوردهای بیشتری داشته است. در آثار اکسپرimental، نوآوری در خلق لحظات از اهمیت ویژهای برخوردار است. به عنوان نمونه، فیلم «زمزمههای جنوب» که سال گذشته در جشنواره فیلم کوتاه تهران به نمایش درآمد، توسط یکی از فیلمسازان به عنوان الگویی برای ارائه دیدگاههای جدید در سینمای جنگ توصیه شد. این فیلم با تصویرسازیهایی جدید از جنگ، موضوعاتی مانند سوختن نخلها را به تصویر میکشد که پیش از این کمتر به آن پرداخته شده بود.
بر این اساس، سینمای اکسپرimental به سینمای داستانی یاری میرساند تا تنوع بیشتری را بررسی کند. در عین حال، برخی انتقادها درباره نزدیکی فیلمهای اکسپرimental به سینماهای داستانی وجود دارد و باید به این نکته توجه شود که سینمای اکسپرimental باید هویتی مستقل و متفاوت داشته باشد. این اتفاق حتی در تولیدات کوتاه داستانی نیز ضروری است و به نظر میرسد که سینمای فانتزی در ایران به شدت کمبود دارد. به گفته ناصر تقوایی، فیلمهای نواقص دار که ایدههای جدید دارند، میتوانند از فیلمهای بینقص که ایدهپردازی نشدهاند، برتر باشند.
در سینمای کوتاه و بهویژه در اکسپرimental، دغدغهای بابت گیشه وجود ندارد و آزادی عمل بیشتری در خلق آثار فراهم است. پردیس عزیزی، فیلمساز این حوزه، تأکید کرد که فیلمسازی تجربی نیاز به نوآوری دارد و امروز سینمای ایران با دو ژانر عمده کمدی و درام اجتماعی محدود شده است. این شرایط را میتوان نتیجه به رسمیت شناختن سینمای اجتماعی بهعنوان یک قالب موفق دانست، در حالی که کمبود تنوع در ژانرها به تجربههای جدید نیاز دارد.
سامان علینژادیان در جلسهای با دبیر جشنواره فیلم کوتاه تهران، بر اهمیت تولید فیلمهای مستقل و کمهزینه تأکید کرد و اشاره داشت که این موضوع به همبستگی میان فیلمسازان و ایجاد ارتباطات جدید کمک میکند. این رویکردهای نویدبخش میتواند به پویایی و تنوع بیشتری در سینمای ایران منجر شود، اما در حال حاضر این مسیر با چالشهای زیادی همراه است.در جشنواره چهل و دوم سینما، توجهات دوباره به سمت فیلمهایی جلب شده که چهرههای معروف در آنها نقشآفرینی میکنند. این موضوع نهتنها در ستاد اطلاعرسانی جشنواره، بلکه در سایت انجمن سینمای جوانان ایران نیز به وضوح نمایان است. سال گذشته نیز بر حضور ستارهها در فیلمهای کوتاه تأکید شده بود، اما امسال این امر با شدت بیشتری ادامه دارد.
مدیریت انجمن سینمای جوانان به دوران پیشین نزدیک شده و به نظر میرسد که تاکید بیشتری بر روی فیلمهای پرهزینه و با حضور ستارهها وجود دارد. سامان علینژادیان، یکی از فیلمسازان، به این نکته اشاره میکند که ساختار و ویژگیهای بکر سینمای مستقل دستخوش تغییراتی شده و فیلمسازان کمتر میتوانند بهصورت مستقیم با مدیران ارتباط برقرار کنند.
وی گفت: “سالها قبل، بهویژه در دوران مدیریت مهدی آذرپندار،امکان گفتوگو با مدیران وجود داشت و دبیر جشنواره نیز مستقیماً درباره جزئیات آثار گفتگو میکرد.” علینژادیان همچنین به مشکلات مالی اشاره کرد و افزود که بسیاری از بودجههای تصویبشده به دلیل تغییرات مدیریتی و عدم تخصیص منابع، بهطور ناگهانی متوقف شدهاند.
پردیس عزیزی نیز به افزایش هزینهها بهویژه در دستمزد عوامل اشاره کرده و معتقد است که این مسأله به کاهش آثار مستقل و آماتور منجر میشود. او به نقدهای وارد شده به انجمن سینمای جوانان اشاره کرد که بر مسیر حرفهایسازی فیلم کوتاه تأکید دارند و افزود که این رویکرد میتواند به آسیب رسیدن به سینمای تجربی منجر شود.
عزیزی در انتها بیان کرد که سینمای تجربی بیش از هر چیز به درک عمیق و ارتباط واقعی با مفهوم اثر نیازمند است و لازم است فضاهای مناسبی برای نمایش این آثار فراهم شود تا مخاطب بتواند ارتباط بهتری برقرار کند.
