**خبرگزاری مهر – گروه سلامت:** بررسیها نشان میدهد که مصرف دخانیات یکی از چالشهای اساسی حوزه سلامت عمومی در ایران و دنیا است. این معضل عواقب جسمی و روانی جدی به همراه دارد و همچنین بار اقتصادی و اجتماعی سنگینی را بر دوش دولتها و جوامع تحمیل میکند. با وجود اخطارهای جهانی و مدارک معتبر علمی درباره خطرات ناشی از استعمال سیگار و دیگر محصولات دخانی، هنوز هم تولید و توزیع این کالاها در کشورهای مختلف از جمله ایران با ضعف نظارتی و دسترسی آسان مواجه است.
دخانیات به عنوان تنها کالای قانونی در سطح جهان شناخته میشود که به مرگ نیمی از مصرفکنندگان خود منجر میشود. علی رغم تلاشها برای محدود کردن مصرف، شامل تصویب قوانین منعکننده و افزایش مالیات، همچنان با استانداردهای بینالمللی فاصله زیادی وجود دارد.
به تازگی، **بهزاد ولیزاده، رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت**، در مصاحبهای به رشد alarming مصرف دخانیات میان نوجوانان، جوانان و زنان ایرانی در چند سال اخیر اشاره کرد.
در خصوص سن آغاز مصرف دخانیات، مطالعات اخیر نشان میدهد که این سن به حدود ۱۳ سال رسیده است. این رقم زنگ خطری جدی برای سلامت نسل جوان کشور به شمار میآید و مصرف در این سنین میتواند وابستگی به نیکوتین را در آینده ایجاد کرده و خطر ابتلا به بیماریهای ریوی، قلبی و سرطان را افزایش دهد.
بر اساس تحقیقات سازمان جهانی بهداشت، دخانیات مسئول مرگ زودرس نیمی از مصرفکنندگانش است و میتواند منجر به مجموعهای از بیماریهای مستقیم و غیرمستقیم گردد. در ایران، تخمین زده میشود سالانه حدود ۵۰ هزار نفر بر اثر مصرف یا مواجهه با دود دخانیات جان خود را از دست میدهند.
اگرچه قوانین خاصی برای مقابله با مصرف دخانیات وجود دارد، اما این قوانین در عمل ناکارآمد هستند. بر خلاف تخلفات رانندگی که جریمههای سنگینی برای آنها در نظر گرفته شده، مصرف کنندگان دخانیات در اماکن عمومی با کمترین محدودیت روبرو هستند و این خلأ قانونی باید با اصلاحات جدید در قانون جامع کنترل دخانیات مورد بررسی قرار گیرد.
عوارض ناشی از مصرف دخانیات تنها مختص مصرفکنندگان مستقیم نیست. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه بیش از یک میلیون و سیصد هزار نفر در اثر مواجهه با دود دستدوم جان خود را از دست میدهند که در ایران این عدد حدود ۱۰ تا ۱۲ هزار نفر تخمین زده میشود.
علاوه بر این، عوارض استفاده از دخانیات شامل ناباروری، افزایش خطر سقط جنین و زایمان زودرس است که سلامت مادر و کودک را به شدت تهدید میکند. بخش زیادی از آسیبهای ریوی ناشی از استعمال سیگار در سالهای نخست مصرف قابل پیشگیری است و با تستهای ساده تنفسی میتوان عملکرد ریه را سنجید.### افزایش مصرف دخانیات در جوانان و نوجوانان نگرانکننده است
محققان آسیبهای جدی ناشی از مصرف دخانیات را در افراد مشاهده کردهاند. نشانههایی مانند بوی بد دهان، تغییر رنگ دندانها و کاهش توان جسمی، از جمله علائم اولیه آسیبها به شمار میآید. با این حال، بسیاری از مصرفکنندگان تنها زمانی متوجه خطرات میشوند که بیماری در مراحل پیشرفتهتری قرار دارد و درمانهای هزینهبر اثرگذار نیستند.
برای مقابله با روند فزاینده مصرف دخانیات در میان جوانان و نوجوانان، نیاز است که قوانین بازدارنده با دقت اجرا شود، همچنین آموزشهای پیشگیرانه در مدارس گسترش یابد و برخورد قانونی با فروشندگان دخانیات به افراد زیر ۱۸ سال افزایش یابد.
تنش ناشی از مصرف دخانیات یکی از بزرگترین چالشها برای سلامت نسل جوان در کشور محسوب میشود. این تهدید بهطور مستقیم با افزایش بیماریهای ریوی و قلبی و همچنین مرگ زودهنگام در ارتباط است. بهگفته سازمانهای جهانی، دخانیات سالانه جان بیش از ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر را در سطح دنیا میگیرند و خسارت اقتصادی معادل ۴ تریلیون دلار را به کشورها تحمیل میکنند.
### دلایل گرایش جوانان به دخانیات
اگرچه ایران دارای قوانین مدون برای کنترل مصرف دخانیات است، اما اجرای این قوانین هنوز به طور کامل و مؤثر صورت نپذیرفته است. قانون جامع کنترل دخانیات در سال ۱۳۸۴ تصویب و آئیننامه آن در سال بعد به تأسیس رسید. ضمناً، محصولات دخانی به یکی از کالاهای ارزان در بازار تبدیل شدهاند که این مسئله، دستیابی به آنها را آسانتر کرده و به افزایش مصرف دامن میزند. در حالی که سیاست ستاد کشوری کنترل دخانیات بر کاستن از دسترسی و افزایش قیمت برای ایجاد بازدارندگی تأکید دارد، اتحادیههای صنفی در بعضی موارد به افزایش مراکز فروش پرداختهاند.
همچنین، بستهبندیهای جذاب و رنگارنگ محصولات دخانی، بهویژه آنهایی که هدف جذب زنان و نوجوانان را دارند، هنوز در بازار موجود هستند. این در حالی است که سیاست اجرایی ستاد، به سفارش «بستهبندی استاندارد» و حذف جذابیتهای بصری تأکید دارد، اما صنایع دخانی به بهانه احتمال افزایش قاچاق، اجرای آن را مختل کردهاند.
### نگرانی نسبت به قاچاق و سلامت عمومی
بهانه قاچاق نباید موجب غفلت از سلامت عمومی شود، زیرا بسیاری از این محصولات قاچاق نیز به صورت قانونی عرضه میشوند.اجرای مؤثر قوانین و برخورد قاطع با متخلفان میتواند راهگشای کاهش مصرف دخانیات در میان جوانان باشد. از آنجا که حتی با تلاشهای بیشماری که برای افزایش آگاهی درباره عوارض دخانیات صورت میگیرد، هنوز هم تعداد زیادی از جوانان به سمت مصرف سیگار و سایر محصولات دخانی میروند، بنظر میرسد که آگاهی وحدتکافی ندارد و نیاز به سیاستهای سختگیرانهتر احساس میشود.
چالش جدید در این حوزه، رشد سیگارهای الکترونیکی و محصولات مشابه است که هیچیک در ایران دارای مجوز رسمی نیستند و به طور غیرقانونی به کشور وارد میشوند. این محصولات حاوی ترکیبات ناشناخته هستند که میتوانند حاوی انواع مواد شیمیایی و روانگردان باشند.
### تبلیغات پنهان و خطرات جدید
محصولات مذکور به دلیل ظاهر فریبنده و تبلیغات گمراهکننده، بهویژه در میان جوانان رواج یافتهاند. متأسفانه نه وزارت صنعت و نه هیچ نهاد اجرایی دیگری، مسئولیت عوارض ناشی از این محصولات قاچاق را بر عهده نمیگیرند. فروش سیگارهای الکترونیکی در دکهها و فروشگاههای خیابانی غیرقانونی است و هیچ نهاد رسمی مسئول خسارات احتمالی ناشی از مصرف این محصولات نیست.### رشد نگرانکننده مصرف دخانیات در نوجوانان
محققان هشدار میدهند که خطرات مرتبط با سیگارهای الکترونیکی ممکن است بیشتر از سیگارهای سنتی باشد. به دلیل ترکیبات ناشناخته و lack of quality control در این محصولات، مصرفکنندگان ممکن است در معرض انواع سموم و آلایندههای شیمیایی قرار بگیرند که میتواند به سلامت آنها آسیب جدی و جبرانناپذیری وارد کند.
همچنین، در دوران پاندمی کرونا، آمار مرگومیر در میان مصرفکنندگان دخانیات به طور قابل توجهی افزایش یافت. این امر به ضعف سیستم ایمنی ناشی از مصرف دخانیات مرتبط است، که توانایی بدن در مقابله با ویروسها و عفونتهای تنفسی را کاهش میدهد.
تحقیقات نشان میدهد که مصرف دخانیات نه تنها به بیماریهای قلبی و ریوی و همچنین سرطان منجر میشود، بلکه میتواند بر سلامت جنین نیز اثرات منفی داشته باشد. دخانیات با تأثیر بر سلولهای جنسی و کاهش اکسیژنرسانی به جنین، میتواند منجر به سقط، نارسایی رشد و ناهنجاریهای مادرزادی شود.
دود سیگار به سرعت وارد جریان خون شده و سموم آن به کلیه اندامها منتقل میشود. این روند میتواند به آسیب سلولی، پیری زودرس و اختلال در متابولیسم بدن منجر شود و خطر ابتلا به بیماریهای ناتوانکننده را افزایش دهد. بر این اساس، ترک مصرف دخانیات نه تنها به نفع سلامت فرد، بلکه به سود خانواده و جامعه نیز میباشد.
