خبرگزاری خبرآنلاین – محمدحسین لطفالهی: به دنبال بازگشت تحریمهای بینالمللی علیه ایران، انتظار میرفت تلاشها برای خروج از ذیل فصل ۷ افزایش یابد و ابتکارات دیپلماتیک جدیدی برای بهبود روابط با اروپا مطرح شود. اما استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در نقض حریم هوایی کشورهای ناتو، به یک چالش جدی تبدیل شده است.
در مرداد ۱۴۰۴، گیدئون سعار، وزیر امور خارجه اسرائیل به درخواست همتای اوکراینی خود به کییف سفر کرد. در این سفر، اوکراینیها یک نمونه از پهپاد روسی «گران-۲» که توسط سیستمهای پدافند هوایی سرنگون شده بود را به وی نشان دادند. هرچند این پهپاد به عنوان محصول ایرانی معرفی شد، شواهد حاکی از آن است که روسیه تغییرات قابل توجهی در طراحی اولیه پهپادهای ایرانی ایجاد کرده و تولید آنها را با دخالت محدود ایران پیش میبرد.
استفاده گسترده از پهپاد «شاهد ۱۳۶» در بمباران زیرساختهای اوکراین به سرعت توجهها را جلب کرد و بحث صادرات پهپاد از ایران به روسیه به یکی از مسائل اصلی اختلافات ایران و کشورهای غربی، به ویژه اروپا، تبدیل شد. ایران در ابتدا این موضوع را انکار کرد، اما حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه وقت در آبان ۱۴۰۱ تأیید کرد که ایران پیش از آغاز جنگ، تعداد محدودی از پهپادها را به روسیه فروخته است.
اروپاییها تصور میکردند که روسیه به واردات پهپاد از ایران وابسته است، اما اطلاعات بعدی نشان داد که روسیه همچنین خطوط تولید داخلی مبتنی بر مدلهای ایرانی را راهاندازی کرده است و به خودکفایی رسیده است. تجزیه و تحلیلها نشان میدهد که بیش از ۹۰ درصد از تولید این پهپادها در کارخانههای روسیه، به ویژه در منطقه تاتارستان انجام میشود.
این وضعیت برای ایران مشکلاتی را به دنبال داشته است، به طوری که با عواقب سنگین همکاری نظامی با روسیه روبرو شده و روابطش با کشورهای اروپایی تیره گشته است. با وجود این، آمار صادرات ایران به روسیه در سالهای اخیر نشاندهنده عدم رشد قابل توجهی در روابط اقتصادی دو کشور است. برخی منابع از جمله سیانان گزارش دادهاند که روسیه قرار بود در ازای دریافت این پهپادها، فناوریهای نظامی پیشرفتهتری را به ایران منتقل کند، اما تا کنون به این وعده عمل نکرده است.
اطلاعات موجود در مورد روند تولید این پهپادها نشان میدهد که مشخص نیست آیا تولید تحت لیسانس صورت میگیرد یا روسیه بدون مجوز ایران به کپیبرداری و تولید انبوه آنها پرداخته است.
تحول پهپادهای شاهد در روسیه
نخستین مدلهای خانواده «شاهد» که در حمله به اوکراین به کار گرفته شدند، «شاهد-۱۳۱» و «شاهد-۱۳۶» بودند. این پهپادها نخستین بار در سالهای قبل از جنگ به تولید رسیدند.در سال 2022، پهپادهای ایرانی بهکار رفته در جنگ علیه اوکراین، توجه جهانی را به خود جلب کردند. این پهپادها که به “انتحاری” معروفند، طراحی شدهاند تا بهصورت مستقیم به هدف خود پرواز کرده و در لحظه برخورد منفجر شوند.
در 2023، روسیه شروع به تولید نسخههای بومی این پهپادها با نامهای «گران-۱» و «گران-۲» کرد. این محصولات بر مبنای طرحهای ایرانی توسعه یافته و در داخل روسیه مونتاژ میشوند. «گران-۱» که الگوبرداری از «شاهد-۱۳۱» است، حدود 2.6 متر طول و 2.2 متر دهانه بال دارد و برد آن به حدود 900 کیلومتر میرسد.
«گران-۲» که از «شاهد-۱۳۶» الهام گرفته شده، بزرگتر و با طول 3.5 متر و دهانه بال 2.5 متر تولید میشود. این مدل به تولید انبوه رسیده و اگرچه شباهتهایی با نمونههای ایرانی دارد، اما تغییرات قابل توجهی همچون کلاهک جنگی قویتر و سیستمهای ناوبری پیشرفتهتر در آن اعمال شده است. در جدیدترین مدلها، گیرندههای ماهوارهای و ماژولهای سیمکارت برای نیل به دقت بیشتر مورد استفاده قرار گرفتهاند. «گران-۲» قادر به پرواز با سرعت 185 کیلومتر در ساعت و بردی برابر با 2500 کیلومتر است.
روسیه در حملات خود معمولاً از ترکیبی از این پهپادهای تهاجمی و نمونههای فریبدهنده به نام «گِربرا» استفاده میکند. این پهپادهای کوچک برای فریب پدافند هوایی اوکراین طراحی شده و وزن آنها کمتر از 20 کیلوگرم است. همچنین، برد آنها حدود 600 کیلومتر تخمین زده میشود.
در طراحی «گران-۲» از شکل مثلثی با بالهای باریک استفاده شده و یک موتور ملخی در قسمت عقبی آن نصب شده که صدایی شبیه به وزوز ایجاد میکند. این صدا در زمان حملات برای مردم محلی آشنا شده و بهعنوان یک ابزار جنگ روانی عمل میکند. در لحظات نهایی، صدای این پهپادها بهشدت افزایش مییابد، امری که یادآور بمبافکنهای مشابه در جنگ جهانی دوم است.
بر اساس اطلاعات بهدست آمده، برد «شاهد-۱۳۶» اصلی به 2500 کیلومتر میرسد و نسخه بومی روسی آن نیز این قابلیت را حفظ کرده است، بهطوری که میتواند به کشورهای اروپایی نزدیک از خاک روسیه دست یابد.
این ارزیابیها نشاندهنده تاثیرگذاری و توانمندیهای بالای پهپادهای تولیدی روسیه در زمینه نظامی است و ممکن است به تحولات بیشتر در این زمینه منجر شود.روسیه در حال استفاده از نسخههای سنگینتر پهپاد «گران-۲» است که به کلاهکهای بزرگتری با وزن 90 کیلوگرم نسبت به 50 کیلوگرم مدلهای قبلی مجهز شدهاند. این تغییر باعث کاهش برد این پهپادها به حدود 650 کیلومتر شده است. همچنین، پهپادهای «گربرا» نیز این روند را دنبال میکنند و علیرغم اینکه توانایی عملیاتی کمتری دارند (حداکثر برد 600 کیلومتر)، هنوز هم میتوانند به اراضی ناتو نفوذ کنند.
فعالیت این پهپادها در حریم هوایی لهستان نشان داد که میتوانند تهدیدی جدی فراتر از مرزهای اوکراین مطرح کنند.
این پهپادهای روسی، که براساس خانواده «شاهد» طراحی شدهاند، عمدتاً در منطقه اقتصادی «آلابوگا» واقع در یلابوگا تاتارستان، حدود 1000 کیلومتر شرق مسکو، تولید میشوند. کارخانه جدیدی که در سال 2023 تأسیس شد، به یکی از مراکز اصلی تولید پهپاد در کشور تبدیل گردیده و پیشبینی میشود که از نیمه سال 2025 قادر به تولید بیش از 5000 پهپاد در هر ماه باشد.
رسانههای رسمی روسی از این کارخانه به عنوان «بزرگترین و مخفیترین کارخانه پهپادسازی جهان» یاد کردهاند. این تأسیسات تمام امکانات لازم از جمله کارگاههای ریختهگری و خطوط مونتاژ محلی را در اختیار دارد و امکان تولید مستقل را برای روسیه فراهم میسازد. مقامات نظامی اطلاعاتی را منتشر کردهاند که نشان میدهد میزان تولید در ماه مه 2025 به تقریباً 9 برابر برنامهریزیشده اولیه خواهد رسید. برآوردهای غربی حاکی از آن است که روسیه قصد دارد در سال 2025 حدود 30 هزار پهپاد دوربرد و 2 میلیون پهپاد نوع FPV تولید کند، که این توانایی به مسکو اجازه میدهد روزانه صدها یا حتی هزاران پهپاد را به میدان جنگ اعزام کند.
هزینه تولید این پهپادها به دلیل عوامل مختلفی مانند مکان، زمان تأمین و اجزاء به کار رفته متفاوت است و برآورد هزینه هر فروند «گران-۲» بین 20 تا 50 هزار دلار تخمین زده شده است. با افزایش تولید انبوه در کارخانههای داخلی، انتظار میرود این قیمتها کاهش یابد. البته هزینههای غیرمستقیم همچون ترمیمهای میدانی و زیرساختها در این برآوردها لحاظ نشده است.
در مورد پهپادهای فریبدهندهای نظیر «گربرا»، هزینه هر فروند تنها چند هزار دلار برآورد میشود و بخش عمدهای از هزینه این پهپادها به موتور آنها مربوط میشود که قیمت آن بین 350 تا 500 دلار است. به دلیل تغییرات گسترده در قیمتها، کارشناسان توصیه میکنند به جای تمرکز صرف بر هزینه هر پهپاد، باید توانایی روسیه در جایگزینی این تجهیزات مورد بررسی قرار گیرد.
