**تنشهای زودگذر بین ظریف و لاوروف در کیش**
محمدجواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه ایران، شب گذشته در حاشیه یک اجلاس اقتصادی در کیش به تنشهای دیرینه خود با سرگئی لاوروف، همتای روس خود، اشاره کرد. وی در این جلسه یادآور شد که تصمیم داشته به سخنان لاوروف پاسخ دهد، اما شورای عالی امنیت ملی از وی خواسته است تا از این اقدام خودداری کند.
لاوروف در اظهارات اخیرش ظریف را به عنوان سازنده مکانیسم ماشه معرفی کرده بود. این دو وزیر در زمان مذاکرات برجام مسئولیتهای خود را در دو کشور بر عهده داشتند و هماکنون ظریف با ۸ سال سابقه فعالیت در این سمت، در برابر لاوروف با ۲۱ سال تجربه قرار میگیرد. لاوروف در تاریخ وزارت امور خارجه روسیه بعد از آندره گرومیکو، دومین طولانیترین دوران را به خود اختصاص داده است.
سابقه همکاری و تنش بین این دو دیپلمات به زمان شروع به کار ظریف در دهه ۷۰ و فعالیت لاوروف قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باز میگردد. لاوروف پیش از ورود به سمت وزارت خارجه، در پستهای متعددی در ادارات مربوطه در شوروی فعالیت داشته و از سال ۱۹۹۴ به عنوان نماینده دائمی روسیه در سازمان ملل خدمت کرده است.
با وجود این روابط، مشخص است که روسیه به ظریف به عنوان دیپلماتی که به دنبال کاهش تنشها با غرب است، نگاهی خوشبینانه ندارد. این تنشها از زمان برجام شروع نشد و تاریخچهای به اوایل جنگ ایران و عراق دارد. در آن دوران، ایجاد تنشهای میان ایران و شوروی بهطور قابل توجهی در روابط بین این دو کشور تأثیرگذار بود.
در ادامه، پس از صدور قطعنامه ۵۹۸، ایران تلاش میکرد که خواستههای خود را در برابر فشارهای گسترده جهانی به کرسی بنشاند و همزمان نگران فشاری بیشتر بر خود بود. در این دوره، میخاییل گورباچف، رهبر وقت شوروی، به ایران هشدارهایی درباره تحریم تسلیحاتی داد که زنگ خطری برای تهران بود.### تغییر معادلات سیاسی روسها
در زمستان سال ۱۳۶۶، نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک به فعالیتهایی پیرامون قطعنامه تحریم تسلیحاتی ایران پی برد. بر اساس اطلاعات دریافتی، دیپلماتهای روس به مقامهای ایرانی اطلاع دادند که تحت فشارهای شورای امنیت نمیتوانند بیشتر از این مقاومت کنند و تصمیم به موافقت با این قطعنامه دارند.
محمدجواد ظریف، معاون سابق نمایندگی ایران در سازمان ملل، در کتاب خود با عنوان “دیپلماسی ایران و قطعنامه ۵۹۸” به نقل از یکی از دیپلماتهای شوروی گفت که آنها درصددند از روز دوشنبه، مخالفت خود را متوقف کنند و انتظار صدور قطعنامهای از سوی پنج کشور دائمی شورای امنیت داشته باشند.
با توجه به این شرایط، قرار شد نماینده جدید ایران در سازمان ملل به همراه برخی مقامات وزارت خارجه نامهای به دبیرکل سازمان ملل نوشته و اعلام کند که ایران آماده پذیرش قطعنامه ۵۹۸ است. ظریف اشاره کرد که این نامه به دقت تنظیم شده بود تا نشان دهد ایران در واقع به معنای واقعی کلمه پذیرش نکرده است.
پس از تحویل این نامه به دبیرکل، روند تصویب قطعنامه تحریم تسلیحاتی مختل شد. ظریف همچنین به یاد میآورد که دو هفته بعد از این رویداد، روسها نمایندهای به تهران فرستادند که به طور غیررسمی اعلام کرد هیچ خطری ایران را تهدید نمیکند.
در سالهای بعد، تنشهای بین ظریف و مقامهای روس در بطن فعالیتهای دیپلماتیک ادامه یافت. این موضوع به وضوح در زمان امضای برجام نمایان شد و ظریف در یک فایل صوتی که بهطور غیرمستقیم منتشر شد، از تقابلهای خود با لاوروف سخن گفت.
### اولین افشاگریها
افشای فایل صوتی مصاحبه ظریف با سعید لیلاز، نمونهای واضح از بیان انتقادات او نسبت به رویکرد روسیه در قبال برنامه هستهای ایران بود. در این گفتگو، ظریف به تلاش روسها برای دور زدن وزارت خارجه و تأکید بر منافع خود در مساله برجام اشاره کرد. او یادآور شد که در مذاکرات، وقتی لاوروف درخواستی داشت، او به وضوح به دیپلمات روس گفت که این موضوع ارتباطی به وی ندارد.
پس از پایان دوره وزارتش، ظریف به انتقادات خود از روسیه ادامه داد و این موضوع به یک فضای جدید سیاسی منجر شد که دیگر چهرههای سیاسی نیز به بررسی تأثیرات ارتباط با روسیه پرداختند.در پی افزایش تنشها بین ایران و روسیه، اظهارات وزیران خارجه دو کشور، جبهه جدیدی از تنشهای دیپلماتیک را ایجاد کرد. این موضوع به ویژه پس از انتقادات تند ظریف، وزیر امور خارجه اسبق ایران، به سیاستهای روسیه مطرح شد. دادستانی نیز در واکنش به این اظهارات، به بررسی وضعیت حقوقی یکی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت پرداخت.
تنشها از زمانی شدت گرفت که در مذاکرات اخیر درباره مکانیسم ماشه، ظریف انتقاداتی را متوجه لاوروف و فرانسویها کرد و اذعان داشت که پیشنهادات آنان نامناسب بوده و برای کنار گذاشتن آنها تلاش کرده است. در مقابل، لاوروف این ادعا را رد و تأکید کرد که مکانیسم ماشه از خود ظریف نشأت گرفته است.
این انتقادات متقابل نشاندهنده تغییر در ادبیات و رویکرد دو کشور نسبت به یکدیگر است. بهنظر میرسد انتقادات شخصی لاوروف و ظریف تحت تأثیر شکافهای سیاسی داخلی در ایران نیز باشد، بهخصوص در زمینه توافق هستهای برجام.
با توجه به شخصیت و تجربیات دو مقام، تأثیرگذاری آنها بر یکدیگر دور از ذهن نیست. لاوروف که بیش از دو دهه در رأس وزارت خارجه روسیه قرار داشته، دارای خلق و خویی خاص است که میتواند بر رفتارهایش تأثیرگذار باشد. در عین حال، انتقادات داخلی نسبت به ظریف به ویژه در خصوص برجام و مکانیسم ماشه، رابطه او با لاوروف را تحت شعاع قرار داده و به وجهه او آسیب زده است.
در حال حاضر، دیالوگهای تند بین دو وزیر خارجه ادامه دارد و به نظر میرسد این تنشها پایانی نخواهد داشت. وزیر اسبق امور خارجه ایران صراحتاً اشاره کرده که به لاوروف پیامی فرستاده و سکوتش را ناشی از منافع ملی دانسته است. این نشاندهنده پیچیدگیهای روابط دیپلماتیک Iran و روسیه در عرصه بینالمللی است.
