الهه جعفرزاده: هفته ملی کودک امسال، بهویژه در سال ۱۴۰۴، تحت تأثیر زخمهای ناشی از جنگ کوتاهمدت ایران و اسرائیل، از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این هفته، بهنظر میرسد چالشهایی همچون اضطراب و ترس که بهدنبال این درگیری ایجاد شده، بر سلامت روان کودکان ایرانی سایه افکنده است. اگرچه این جنگ مدتزمان زیادی به طول نیانجامید، اما تأثیرات عمیق آن میتواند آینده این نسل و در نتیجه اقتصاد و جامعه کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
تجربههای تلخی که جامعه ایرانی باید به دوش بکشد، زنگ خطری برای سلامت روان کودکان به شمار میآید. در این راستا، تعهدات بینالمللی و حقوقی، از جمله ماده ۳۹ کنوانسیون حقوق کودک، دولت را ملزم به بازتوانی کنشهای لازم برای بچهها میکند. با قویتر کردن کانون خانوادهها، ایجاد مدارس بهعنوان فضاهای امن و استفاده صحیح از رسانهها، میتوان به تأمین آیندهای بهتر و تابآور برای کودکان اقدام کرد.
محمد مهدی سید ناصری، حقوقدان و پژوهشگر حقوق بینالملل کودکان، در گفتگو با خبرآنلاین اعلام کرد: «قطع یا اختلال در آموزش مثل بسته شدن مدارس و مهاجرت خانوادهها میتواند به افت تحصیلی و ترک تحصیل منجر شود، که نتیجهاش کاهش سرمایه انسانی نسل آینده است. پژوهشها نشان میدهند که آموزش نامنظم در زمانهای بحرانی ممکن است به افزایش نرخ ترک تحصیل و کاهش درآمد طولانیمدت منجر شود. همچنین، قرار گرفتن کودکان در معرض اخبار خشونتآمیز، «فرهنگ اضطراب» را در آنها نهادینه میکند که این امر میتواند به کاهش اعتماد اجتماعی و مشارکتهای مدنی منجر شود.»
سید ناصری همچنین هشدار میدهد که آسیبهای روانی کودکان، مانند PTSD یا افسردگی، میتوانند از طریق روابط خانوادگی به نسلهای بعدی منتقل شوند و این امر میتواند الگوهای اجتماعی خطرناکی را ایجاد کند. این چالشها همچنین، فشار بیشتری بر روی خدمات عمومی ایجاد کرده و نابرابریهـای موجود در ایران را تشدید میکند.
چالشهای اجرای حقوق بینالملل در حمایت از کودکان
از دیدگاه حقوق بینالملل، ماده ۳۹ کنوانسیون حقوق کودک، دولتها را ملزم به بازتوانی کودکان آسیبدیده از درگیریها میکند. همچنین، قواعد ژنو و پروتکلهای الحاقی بر حفاظت از غیرنظامیان، بهویژه کودکان، تأکید دارند. اما سید ناصری اشاره میکند که: «با وجود وجود چارچوبهای قانونی، فاصله زیادی بین تعهدات بیانشده و اجرای آنها وجود دارد.»
او سه چالش اصلی را در این زمینه شناسایی میکند: «کمبود بودجه و نیروی متخصص، عدم وجود سیستمهای یکپارچه برای ادغام خدمات سلامت روان در مدرسه و بهداشت، و موانع سیاسی که دسترسی نهادهای بشردوستانه را محدود میکند. یونیسف در بحرانهای مختلف اعلام کرده که نیازهای روانی کودکان در بسیاری از موارد نادیده گرفته شده و امکانات مالی کافی در این زمینه اختصاص نیافته است.
ایران میتواند با ایجاد پروتکلهای ملی و همکاری با سازمانهایی مانند یونیسف، مکانیزمهای پاسخدهی سریع و گزارشدهی شفاف را توسعه دهد تا بهبود وضعیت حقوقی کودکان بهطور مؤثرتری تحقق یابد.
نقش خانواده و مدارس در حمایت از کودکان
خانوادهها و مدارس از اصلیترین منابع حفاظت از کودکان در برابر تأثیرات ناگوار جنگ به شمار میروند. در این زمینه، سید ناصری تأکید میکند که والدینی که توانایی فراهم کردن ثبات عاطفی برای فرزندان خود را دارند، میتوانند بهترین حمایت را در برابر آسیبهای روانی ارائه دهند. مطالعات نشان میدهند که…
الهه جعفرزاده: هفته ملی کودک در سال ۱۴۰۴، با توجه به اثرات جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، رنگ و بویی متفاوت به خود گرفته است. این درگیری، بر سلامت روان کودکان ایرانی تأثیرگذار بوده و موجب اضطراب، ترس و احساس ناامنی در آنها شده است. اگرچه این جنگ کوتاه بود، اما آثار عمیق آن میتواند به آینده اجتماعی و اقتصادی کشور آسیب برساند.
تجربههای تلخی که این روزها شاهد آن هستیم، بیانگر نیاز به توجه به سلامت روان کودکان است. تعهدات بینالمللی، از جمله ماده ۳۹ کنوانسیون حقوق کودک، دولت را ملزم به ارائه حمایتهای لازم به کودکان آسیبدیده میکند. با تقویت کانون خانوادهها، ایجاد مدارس امنیتزا و استفاده مسئولانه از رسانهها، ایران میتواند به آیندهای امیدبخش برای کودکان خود کمک کند.
محمد مهدی سید ناصری، حقوقدان و پژوهشگر حقوق بینالملل کودکان، در گفتوگو با خبرآنلاین اظهار داشت: «اختلالات آموزشی که ناشی از بسته شدن مدارس و جابهجایی خانوادههاست، ممکن است موجب افت تحصیلی و ترک تحصیل شود که به کاهش سرمایه انسانی منجر میگردد. پژوهشها نشان میدهند که ناپایداری آموزشی در بحرانها میتواند باعث افزایش نرخ ترک تحصیل و کاهش درآمد در آینده شود. همچنین، قرار گرفتن کودکان در معرض اخبار خشونتبار، به نهادینه شدن «فرهنگ اضطراب» در آنها منجر میشود که خود تأثیرات اجتماعی منفی به دنبال دارد.»
وی هشدار میدهد که آسیبهای روانی میتوانند از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند و فشار بیشتری به خدمات عمومی وارد آورند. این امر به عمق نابرابریها در ایران دامن میزند.
چالشهای حقوق بینالملل در حمایت از کودکان
طبق ماده ۳۹ کنوانسیون حقوق کودک، دولتها موظف به بازتوانی کودکان آسیبدیده از درگیریها هستند. همچنین قواعد ژنو به حفاظت از غیرنظامیان، بهویژه کودکان، تأکید دارند. سید ناصری خاطرنشان میکند که: «با وجود وجود چارچوبهای قوی، فاصله معناداری بین تعهدات و اقدامات اجرایی وجود دارد.»
وی به سه چالش اصلی اشاره میکند: «کمبود بودجه و نیروی متخصص، عدم سیستمهای یکپارچه برای ادغام خدمات سلامت روان در نظام آموزشی، و موانع سیاسی که دسترسی نهادهای بشردوستانه را محدود میکند. یونیسف بارها اعلام کرده که نیازهای روانی کودکان در بحرانها اغلب نادیده گرفته میشود.
ایران میتواند با تدوین پروتکلهای ملی و همکاری با سازمانهای مانند یونیسف، اقداماتی برای اجرای مؤثر تعهدات بینالمللی را فراهم کند.
نقش خانواده و مدارس در حمایت از کودکان
خانوادهها و مدارس نقش حیاتی در حمایت از کودکان در برابر تأثیرات منفی جنگ دارند. سید ناصری تأکید میکند که والدینی که ثبات عاطفی را برای کودکان خود فراهم میآورند، به عنوان بهترین حامیان در برابر آسیبهای روحی عمل میکنند. مطالعات نشان میدهند که…
### رابطه سلامت روان والدین و کودکان
سلامت روان والدین تأثیر مستقیمی بر سلامت روانی کودکان دارد و ضروری است که دولت با ارائه خدمات مشاوره و آموزش والدگری از خانوادهها حمایت کند.
به گفته کارشناسان، مدارس نیز باید به مکانهای امن و محافظ تبدیل شوند. بازگشت کودکان به کلاسها حتی به صورت موقت میتواند احساس امنیت و روابط اجتماعی آنها را تقویت کند. همچنین، طراحی برنامههای آموزشی برای والدین و معلمان با محوریت شناسایی استرس، تکنیکهای آرامسازی و دسترسی به خدمات تخصصی اقدامی مؤثر خواهد بود.
علاوه بر این، تاکید بر اجرای برنامههای سلامت روان مدرسهمحور (MHPSS) که شامل بازی درمانی و مشاوره است، میتواند به کاهش اثرات منفی روانی کمک کند. کارشناسان معتقدند ایران میتواند با راهاندازی برنامه ملی “مدارس امن و خانواده تابآور”، این حمایتها را نهادینه کند.
### نقش رسانهها در اضطراب کودکان
در بحران اخیر، رسانهها نقش دوگانهای ایفا کردند. سید ناصری بیان کرد که انتشار تصاویر خشونتآمیز و شایعات به تشدید اضطراب کودکان انجامید، در حالی که اطلاعرسانی مسئولانه میتواند به تسکین آنان کمک کند. او همچنین به تقویت محتوای هیجانی در شبکههای اجتماعی اشاره کرد که کودکان را در معرض کابوس و اضطراب قرار میدهد.
وی توصیه میکند رسانهها بستههای راهنمای والدگری در بحران منتشر کنند و از بازپخش تصاویر خشن پرهیز نمایند. همکاری با یونیسف برای تولید محتوای آموزشی و معرفی خطوط کمک نیز میتواند نقش رسانهها را از تشدیدکننده به حامی تغییر دهد.
### واکنشهای بینالمللی و الگوهای موفق
کمیته حقوق کودک و نهادهای بینالمللی به جنگ اخیر واکنش نشان داده و بیانیههایی درباره نقض حقوق کودکان صادر کردند. یونیسف در ایران نیز در همکاری با جمعیت هلالاحمر، برنامههای سلامت روان را تقویت کرده اما موفقیت این اقدامات به همکاری دولت و دسترسی میدانی بستگی دارد.
سید ناصری به تجارب موفق کشورهایی چون رواندا و بوسنی اشاره میکند که با تمرکز بر ظرفیتسازی محلی و ادغام خدمات آموزشی و روانی، نتایج قابل توجهی کسب کردند.
### پیشنهادات برای بازتوانی کودکان
این پژوهشگر چندین پیشنهاد عملی برای بازتوانی کودکان ایرانی ارائه داد:
– **نیازسنجی سریع**: همکاری با وزارت بهداشت و یونیسف برای شناسایی کودکان آسیبدیده.
– **پروتکل ملی MHPSS**: تدوین استانداردهای مداخله روانی بر اساس کنوانسیون حقوق کودک.
– **آموزش و شبکهسازی**: آموزش معلمان و کادر بهداشتی در زمینه کمکهای اولیه روانی.
– **بودجه و نظارت**: تخصیص منابع اضطراری و شفافیت در گزارشدهی به نهادهای بینالمللی.
– **برنامههای فرهنگیمحور**: طراحی مداخلات متناسب با زمینه های فرهنگی و زبانی.
او تأکید کرد که ایران با تکیه بر ظرفیتهای محلی و همکاریهای بینالمللی قادر است از تبدیل این فشار به یک بحران پایدار جلوگیری کند.
