با آغاز بارش‌های سال 1404، از خوشحالی شتابزده نشوید و خطرات آن را نادیده نگیرید؛ چرا که سیل ممکن است زیرساخت‌ها را به طور جدی آسیب‌دیده کند.

### خطرات ناشی از بارندگی‌های شدید و خشکسالی

به نقل از خبرآنلاین، روزنامه اعتماد خبر داده است که خاک‌های خشک می‌توانند به حالت آبگریز درآمده و به جای جذب آب، نرخ دفع آن را افزایش دهند. نتیجه این امر فشردگی زمین و جریان سریع باران روی سطح خاک است که منجر به کاهش کارایی سیستم‌های زهکشی و خشکی بستر رودخانه‌ها می‌شود. این پدیده، ریسک سیل‌های ناگهانی به ویژه در مناطق شهری و دره‌های باریک را افزایش می‌دهد و می‌تواند به زیرساخت‌ها آسیب برساند.

افزایش رواناب ناشی از بارندگی می‌تواند منجر به فرسایش خاک و از بین رفتن لایه‌های سطحی ارزشمندی شود که برای کشاورزی ضروری هستند. باران‌های شدید به تنهایی قادر به احیای خاک و تامین آب‌های زیرزمینی نیستند و تنها مشکلات ناشی از برداشت بیش از حد آب را برای مدت کوتاهی برطرف می‌کنند. به عنوان نمونه، تهران اکنون با فرونشست زمین ناشی از کاهش سطح آب سفره‌های زیرزمینی مواجه است.

مدت زمان بارندگی کم و متعادل می‌تواند به شکستن دوره‌های خشکسالی کمک کند و برای بهبود رطوبت خاک و احیای سفره‌های زیرزمینی ضروری است. اهمیت این موضوع به ویژه در کشاورزی که 80 درصد آب شیرین کشور را مصرف می‌کند، بیشتر نمایان می‌شود. باران می‌تواند مشکلات زیست‌محیطی مانند خشک شدن دریاچه ارومیه را کاهش دهد؛ جایی که این پدیده منجر به توفان‌های نمکی خطرناک می‌شود.

از سویی دیگر، باران‌های شدید و ناپایدار ممکن است به جای بهبود شرایط، باعث افزایش سیل و فرسایش خاک شوند. تغییرات در زمین‌ساختی نیز می‌توانند تحت تأثیر این بارش‌ها قرار گیرند و خطر زمین‌لرزه‌ها را افزایش دهند؛ به ویژه در مناطق فعال گسل. تحقیقات نشان می‌دهد که بارش‌های موسمی در هیمالیا می‌تواند بر فعالیت لرزه‌ای تأثیر داشته باشد.

اگر چه بارش‌های قابل توجه ممکن است بتوانند به طور موقت سطح آب دریاچه ارومیه را افزایش دهند، اما برای بازگشت پایدار به وضعیت طبیعی کافی نیستند. کاهش کیفیت آب دریاچه ناشی از برداشت زیاد آب و عدم تأمین کافی از رودخانه‌ها است. در سال ۱۳۹۸ بارندگی‌های شدید باعث افزایش سطح دریاچه شد، اما این وضعیت بعد از چند سال به حالت قبلی برگشت و مؤید ناکافی بودن بارش‌ها برای احیای واقعی است.

تأثیر منفی ساخت سدها و گسترش کشاورزی پرآب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز به کمبود آب دامن زده و باعث کاهش جریان آب به سمت دریاچه می‌شود. این چالش‌ها همچنان پابرجا بوده و نیازمند راهکارهای جدی برای مدیریت منابع آبی کشور است.دریاچه‌ها در شرایط خشک نیز از اهمیت بالایی برخوردارند. در دریاچه ارومیه، میزان تبخیر سالانه به شدت بالا است و برای حفظ سطح فعلی دریاچه، نیاز به حجم زیادی از آب وجود دارد. اگر میزان ورودی آب به‌طور مداوم با تبخیر هم‌خوانی نداشته باشد یا بیشتر از آن باشد، دریاچه به سرعت کاهش می‌یابد، حتی اگر بارش‌های قبلی وجود داشته باشد.

برای بهبود وضعیت دریاچه ارومیه، بارش‌ها باید همراه با اقداماتی جدی و بلندمدت در سیاست‌گذاری باشند. باید امکان ورود آب باران به دریاچه فراهم شود که این نیازمند هماهنگی در رهاسازی آب از سدهای بالادست و جلوگیری از انحراف آب رودخانه به سمت مصارف کشاورزی است. کشاورزان در اطراف دریاچه باید به شیوه‌های آبیاری نوین و کم‌مصرف روی بیاورند و به محصولات با مصرف آب کمتر توجه کنند تا تقاضای کلی آب در این حوضه کاهش یابد. بهبود وضعیت دریاچه به پروژه‌های دولتی در حال اجرا وابسته است که شامل انتقال آب میان حوضه‌ای همچون خطوط لوله از رودخانه زاب می‌شود.