### برگزاری رویداد «مغزهایی که در چمدان جا نشد» به مناسبت روز دانشجو
به نقل از خبرآنلاین، در روز دانشجو، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران میزبان رویدادی با موضوع «مغزهایی که در چمدان جا نشد» بود که به بررسی ریشههای فرهنگی و ذهنی مهاجرت ایرانیان اختصاص داشت. در این نشست، سیدجواد میری، جامعهشناس و مهرداد عربستانی، انسانشناس به تحلیل دلایل و زمینههای فرهنگی مهاجرت پرداختند.
در آغاز برنامه، مهرداد عربستانی با اشاره به ابعاد هویتی مهاجرت گفت: «موضوع مهاجرت را باید از منظر ذهنی مورد بررسی قرار داد. مهاجرت زمانی آغاز میشود که آرزوها و خواستههای فرد در کشور خود تحقق نمییابد. افرادی که کشور را ترک میکنند، معمولاً با حس نوستالژی زندگی میکنند و تا زمانی که این حس برطرف نشود، ارتباطشان با وطن بهبود نمییابد.»
### مهاجرت و دلایل آن
میری در ادامه افزود: «پدیده فرار مغزها یک معضل چندبعدی است که جامعهشناسان آن را به عوامل دافعه در کشور مبدأ و عوامل جاذبه در کشور مقصد تقسیم میکنند. این عوامل دافعه شامل مشکلات اقتصادی، نبود فرصت شغلی، فساد مالی و محدودیتهای سیاسی است که منجر به کاهش علقههای فرد نسبت به وطن میشود.»
وی توضیح داد که عوامل جاذبه در کشور مقصد معمولاً همان عواملی هستند که در مبدأ باعث دافعه میشوند و این امر نکتهای کلیدی در تحلیل فرآیند مهاجرت است.
### ابعاد روانی و اجتماعی مهاجرت
عربستانی در پاسخ به سوالی درباره ابعاد درونی مهاجرت بیان کرد: «تمایل به رشد اجتماعی به شدت با احساس یأس و ناامیدی ارتباط دارد. اگر فرد احساس کند در وضعیت نامناسبی گیر افتاده، ممکن است تمایل به ترک وطن پیدا کند. امروز این تمایل تنها مختص نخبگان نیست و به یک پدیده جهانی تبدیل شده است.»
او مشکل عدم امید به بهبود شرایط زندگی را نیز مورد اشاره قرار داد و گفت: «با وجود مشکلات اقتصادی مانند تورم، امید به بهبود وضعیت به طرز چشمگیری کاهش یافته است.»
### ریاکاریهای اجتماعی و رسانهای
عربستانی همچنین به ریاکاری اجتماعی اشاره کرد و گفت: «بسیاری معتقدند که رسانهها برای ترویج مهاجرت موثر هستند، اما سوال این است که چرا فقط ایرانیها به این دعوت پاسخ میدهند؟ در حالی که کشورهای دیگری نیز با بحرانهای جدی روبرو هستند، اما آمار بالای مهاجرت از ایران بیتوجهی به وعدههای عمل نشده در سالهای گذشته را نشان میدهد.»
میری در پایان به بررسی بُعد اجتماعی مهاجرت و نابرابریهای ساختاری پرداخته و تصریح کرد: «گسترش شبکههای اجتماعی به مهاجران کمک میکند تا ارتباطات دوسویهای برقرار کنند و این در حالیست که عدم بازگشت نخبگان به دلیل نارضایتی از وضعیت علمی و شغلی در کشور است.»
این نشست با هدف تحلیل عمیقتر وضعیت مهاجرت ایرانیان و بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مرتبط با آن برگزار شد.**ضرورت افزایش همکاری و درک چرایی مهاجرت ایرانیان**
تحقیقات جدید نشان میدهد که برای فهم بهتر مسئله مهاجرت ایرانیان، نیاز به بررسیهای جامعهمحور و اجتماعی بیشتر احساس میشود. این نگرانی به ویژه در رابطه با عدم همکاری و ارتباط مهاجران با کشور مبدأ، ایران، مطرح است.
**عدم اجماع در حوزه اجتماعی**
عربستانی، یکی از پژوهشگران، با اشاره به سطح بالای ادغام اجتماعی مهاجران ایرانی در کشورهای مقصد، بیان کرد که علیرغم تحقیقات متعدد، عوامل سیاسی نقش مهمی در عدم برقراری ارتباط میان آنها دارند. او معتقد است که این موضوع ممکن است به ویژگیهای تاریخی ایرانیان مرتبط باشد، اما تأثیر دیدگاههای سیاسی را نباید نادیده گرفت.
**احساس انزوا در ایران**
میری، دیگر پژوهشگر، تحلیل کرد که ایران به دلیل انزوای جهانی خود، احساس قطع ارتباط با جهان را تجربه میکند. وی به این نکته تأکید کرد که علیرغم این احساس، زیرساختها برای پیشرفت همچنان در کشور موجود است و میتوان به آینده امیدوار بود.
**ذهنیت و امید به رشد**
عربستانی نیز خاطرنشان ساخت که افراد زمانی میتوانند رشد کنند که چشمانداز اجتماعی مثبتی داشته باشند. وی افزود که ممکن است مهاجرت تنها یک امر فیزیکی نباشد و نسل جدید، نسل Z، بیشتر در فضای مجازی زندگی میکند و به تاریخ معاصر کشور خود بی توجه است.
**نیاز به انسجام اجتماعی**
میری بر اهمیت ایجاد حس همبستگی در جامعه تأکید کرد و گفت که باید تلاش کنیم تا افراد عادی جامعه توانایی انتخابهای بیشتری داشته باشند. افزایش انسجام اجتماعی، کلید حل بسیاری از مسائل جاری در ایران است.
**مهاجرت به عنوان یک پدیده پیچیده**
عربستانی در نهایت افزود که مهاجرت ذاتاً نه مثبت است و نه منفی، و اگر دولت به وظایف خود در زمینه رفاه و توسعه توجه نکند، کشور دچار مشکلات جدی خواهد شد.
در مجموع، این موضوعات اشاره به چالشهای جدی در زمینه مهاجرت و تعاملات اجتماعی در ایران دارند که نیازمند توجه و بررسی بیشتری هستند.
