**اعتیاد؛ اولویت نخست آسیبها در ایران**
مستوره نصیری و فرزانه فراهانی با اشاره به آمار مربوط به اعتیاد در ایران، این معضل اجتماعی را در صدر فهرست آسیبهای کشور قرار دادهاند. اگرچه در سالهای اخیر توجه به عوارض این پدیده کاهش یافته، اما مصرفکنندگان مواد مخدر از جمله تریاک، شیشه و گل در جامعه به چالشهای جدی تبدیل شدهاند.
در گفتوگوی اخیر کافه خبر خبرآنلاین، دو کارشناس، سرهنگ مجید مهری، رئیس اسبق پایگاه هفتم پلیس مبارزه با موادمخدر و محمدحسین شیخ، درمانگر اعتیاد و مددکار اجتماعی، به بررسی ابعاد این معضل پرداختند.
**دسترسی به مواد مخدر در تهران**
شیخ در پاسخ به سؤال خبرنگار مبنی بر مدت زمان دستیابی به مواد مخدر در تهران اظهار داشت که زمان دسترسی بستگی به تجربه فرد دارد. در حالی که کارشناسان میتوانند به سرعت مواد را تهیه کنند، یک شهروند عادی ممکن است زمان بیشتری برای یافتن منبع لازم صرف کند. او افزود: در صورت داشتن سابقه، به راحتی در کمتر از 10 دقیقه میتوانند به مواد مخدر دسترسی پیدا کنند.
مهری نیز به تفاوتهای آلودگی محلات اشاره کرد و توضیح داد که برخی مناطق به دلیل ویژگیهای خاص خود، نقاط توزیع مواد مخدر شدهاند. او افزود که توزیعکنندگان معمولاً محلاتی را انتخاب میکنند که شرایط اقتصادی و زیرساختی مناسبی برای فعالیت آنها فراهم کند.
**دسترسی به انواع مواد مخدر**
شیخ درباره دسترسی به مختلف مواد مخدر بیان داشت که ردهبندی سنی مصرفکنندگان تأثیر زیادی دارد. او افزود که در سالهای اخیر دسترسی به THC و ماریجوانا در بین نوجوانان افزایش یافته، در حالی که مصرف کنندگان قدیمیتر بیشتر به هروئین و شیشه مراجعه میکنند.
وی همچنین به پراکندگی مصرف تریاک در ایران اشاره کرد و گفت که این ماده، به ویژه در روستاها، به عنوان مادهای معمول در دسترس است.
**فاصله بین انواع مخدرها**
در پاسخ به سؤال درباره تفاوت فراوانی مصرف تریاک و دیگر مواد مثل شیشه و گل، شیخ به وجود آمارهای ناقص و گزینشی اشاره کرد. او خاطرنشان کرد که بر اساس اطلاعات موجود، فاصله زیادی بین میزان مصرف تریاک و دیگر مواد مطرحی که در ردههای بعدی قرار دارند وجود ندارد.
این گفتوگو نشاندهنده زوایای پنهان و چالشهای جدی مرتبط با اعتیاد در جامعه ایران است و نیاز به توجه و اقدام جدی در این زمینه را برجسته میکند.در هیچ منبع رسمی، آمار دقیق و قابل اعتمادی درباره تعداد مصرفکنندگان موادمخدر در کشور منتشر نشده است. اطلاعات غالباً بر پایه دادههای جزئی و متناقض است و این تناقضات حتی در اخبار و گزارشهای خبرگزاریها نیز دیده میشود. نبود یک نهاد مشترک بین سازمانهای دولتی مثل وزارت کشور، بهزیستی و شهرداریها، مانع از پیگیری صحیح و دقیق این مسئله شده است. به طور خاص، ستاد مبارزه با موادمخدر نتوانسته با این سازمانها همکاری مؤثری داشته باشد.
آقای مهری بیان کرد که بر اساس آمار رسمی، حدود ۴ میلیون نفر معتاد در کشور وجود دارد و آمار غیررسمی ممکن است تا ۱۰ میلیون نفر نیز افزایش یابد. این اختلاف عمده در آمارها نشاندهنده مشکلات جدی در جمعآوری و تحلیل دادهها است. الگوهای مصرف در مناطق مختلف جذابیت متفاوتی دارند و تنوع موادمخدر نیز تغییر کرده است. در گذشته، مصرف موادمخدری مانند تریاک و هروئین شایع بود، اما امروزه جوانان به سمت انواع دیگر مواد گرایش پیدا کردهاند.
در مورد کراک، آقای مهری به جنبههای تبلیغاتی و هزینههایی اشاره کرد که باعث رونق و سپس کاهش مصرف آن شده است. تصوراتی که درباره خاصیتهای متمایز و قوی کراک وجود داشت، در حقیقت واقعیت نداشت و مصرفکنندگان به زودی متوجه شدند که این ماده، تفاوت چندانی با هروئین ندارد. بهعلاوه، تبلیغات منفی درباره آثار نامطلوب این ماده باعث کاهش اقبال عمومی به آن شد.
آقای شیخ نیز به این نکته اشاره کرد که باوجود این اطلاعات و هشدارها، کاهش در مصرف یا توزیع موادمخدر مشاهده نمیشود. بازار بزرگ موادمخدر به یک تجارت کلان تبدیل شده است و افراد زیادی از آن سود میبرند. در سطح جهانی، مافیاهای عظیمی وجود دارد که در تجارت موادمخدر فعال هستند و بهراحتی از شرایط بهرهبرداری میکنند.
در نهایت، آقای مهری برآورد دقیقی از هزینهها و درآمدهای این حوزه ارائه داد و به نیاز به تدابیر مؤثرتر برای کنترل این معضل اجتماعی اشاره کرد.### تجارت موادمخدر در ایران، چالشها و موانع
تحقیقات نشان میدهد که مصرف و تجارت موادمخدر در ایران سالیانه بیش از ۵۰۰ هزار میلیارد تومان برآورد میشود. این مقدار، قابل مقایسه با بودجه کل نهادهای نظامی کشور است و نشاندهنده مقیاس کلان این تجارت است.
تجارت موادمخدر به قدری وسیع است که بر بسیاری از موضوعات دیگر سایه میاندازد. هرچند این مواد از شیوههای تبلیغاتی متعارف مانند تلویزیونی و بیلبوردی استفاده نمیکنند، اما ترویج آنها به شکل غیررسمی و دهان به دهان در میان مردم رواج دارد. این در حالی است که پشت این تبلیغات، قدرتهای تجاری بزرگی وجود دارد.
سالها پیش، متامفتامین (شیشه) از شرق آسیا به کشور وارد شد و در ابتدا به عنوان جایگزینی برای تریاک و هروئین معرفی شد. با گذشت زمان، مشخص شد که این تبلیغات غلط بوده و شیشه به آسانی ترک نمیشود. این نوع از تجارت موادمخدر، در حالی که به موفقیتهایی دست یافته، همچنان با مقاومتهای قویتری از جانب نهادهای مسئول روبهرو میشود.
در خصوص منابع مالی قاچاقچیان، آقای مهری که سابقه پلیسی دارد، به وضعیت بودجه اختصاص یافته به مبارزه با موادمخدر اشاره میکند و معتقد است که به رغم تلاشها، سودآوری قاچاقچیان قابل توجه است و این امر، چالش قابل توجهی برای نهادهای امنیتی ایجاد میکند.
وی همچنین تأکید میکند که پلیس در این زمینه با تمام توان خود فعالیت میکند و در سالهای گذشته، اقدامات مؤثری در راستای مقابله با فروشندگان و پاکسازی مناطق آلوده صورت گرفته است. به عقیده او، انگیزه و جسارت نیروهای پلیس در این عرصه قابل ستایش است و آنها در مواجهه با خطرات هیچگونه ترسی ندارند.
آقای شیخ نیز در ادامه گفتگو به اهمیت پیشگیری و درمان اعتیاد اشاره کرد و بیان کرد که دو بعد اصلی در این زمینه وجود دارد: یکی مربوط به مبارزه با قاچاق و دیگری مرتبط با پیگیری اقدامات مددکاری و درمانی. او اذعان میکند که در حوزه مبارزه با موادمخدر، نهادهای مختلف به خوبی عمل کرده و در عین حال، در زمینه حمایتهای اجتماعی، ضعفهای جدی وجود دارد.
ایشان بر این نکته تأکید دارند که تمرکز بر جنبههای مختلف اعتیاد، از جمله کمک به افراد آسیبدیده، از الزامات اساسی برای مواجهه با این بحران اجتماعی است.در تازهترین اظهارات، کارشناسان به بررسی چالشهای مرتبط با درمان معتادان متجاهر و هزینههای بالای مراکز ترک اعتیاد پرداختهاند. آنها به این نکته اشاره کردهاند که از میان ۱۰۰ درصد معتادان، تنها ۱۰ درصد به طور کامل طرد شدهاند و بقیه نیز به سوی بیخانمانی و طرد اجتماعی حرکت میکنند. این در حالی است که سازمان بهزیستی تنها به نظارت بر کمپها و مراکز درمانی پرداخته و چندان در عمل پیگیر درمان نیست.
بهزیستی مسئولیت نظارت بر کمپهای خصوصی را دارد، ولی این کمپها بیشتر به سودآوری و تأمین هزینههای خود توجه دارند. به گفته کارشناسان، اگر فرد معتادی که شرایط اقتصادی مناسبی ندارد بخواهد ترک کند، امکانات دولتی در دسترس او نیست. در حالی که برخی مؤسسات خیریه ممکن است به دور از چشم مقامات، تعدادی از معتادان را به کمپهای درمانی راهنمایی کنند، اما در مراکز درمانی رسمی، شرایط برای پذیرش بیماران سخت و پیچیده است.
در مورد هزینههای کمپهای ترک اعتیاد، گفته شده که این مبالغ از ۳ تا ۱۰ میلیون تومان برای پذیرش و اقامت ۱۵ تا ۲۱ روزه متغیر است و با توجه به خدمات موجود در هر کمپ افزایش مییابد. به عنوان مثال، برخی کمپهای مجلل در تهران برای اقامتهای کوتاه مدت هزینههایی تا ۱۵۰ میلیون تومان دریافت میکنند و خدماتی مانند تغذیه اختصاصی، مشاورههای ویژه و امکانات تفریحی را ارائه میدهند.
از سوی دیگر، یک خانواده گزارش داده که برای دوران اقامت فرزندشان در یک کلینیک ۳۰۰ میلیون تومان هزینه کردهاند، اما پس از پایان دوره درمان، فرد به سرعت به سمت مصرف مجدد مواد مراجعت کرده است. این وضعیت حاکی از نیاز فوری به بهبود نظارت بر کمپها و بررسی فارغ از جنبههای مالی بر فرایند درمان معتادان است.
در همین راستا، درباره اقداماتی که پلیس برای جمعآوری معتادان متجاهر انجام میدهد، نظرات متفاوتی وجود دارد. کارشناسان بر این باورند که طرحهای ضربتی در مواقع بحرانی اجرا میشوند و به نظر میرسد چنین اقداماتی نمیتواند به بهبود شرایط کمک کند. به اعتقاد آنها، آگاهسازی و حمایتهای اجتماعی باید جایگزین این طرحها شود تا به بهبود وضعیت معتادان و جامعه کمک کند.تهیه مسکن در مناطق مناسب برای بسیاری از مردم ممکن نیست و آنها ناچار به زندگی در محلاتی هستند که مشکلات عدیدهای دارند. این افراد به نوعی به پشتیبانی نیاز دارند که در این زمینه، پلیس میتواند نقش مهمی ایفا کند. یکی از وظایف پلیس تأمین نظم و امنیت است و در همین راستا اقدام به بررسی و تحلیل وضعیت مناطق مختلف، بهویژه در ارتباط با توزیع و فروش موادمخدر میکند. پس از این بررسیها، پاکسازی اولیه این مناطق با هماهنگی سایر ارگانها صورت میگیرد، اما به دلیل سابقه طولانی آلودگی به موادمخدر، این مناطق به کانونهایی تبدیل شدهاند که همچنان با این معضل دست و پنجه نرم میکنند.
به گزارش مدیر یکی از طرحهای مقابله با اعتیاد، اگر به مدت زمان معین به این مناطق توجه نشود، آلودگی دوباره به سرعت بازمیگردد. این طرحها صرفاً بهعنوان یک راهکار سریع برای حل مشکلات ساکنان مناطق آسیبدیده از فروشندگان موادمخدر اجراء میشود. پس از ترک اجباری، بسیاری از معتادان به سرعت به همان محلهای آلوده برمیگردند تا دوباره به تهیه مواد بپردازند، زیرا مشکلات اساسی روانی آنها مورد توجه قرار نمیگیرد.
اعتیاد به موادمخدر بهعنوان یک آسیب اجتماعی قابل توجه در کشور شناخته میشود، اما واکنش عمومی نسبت به آن به اندازه کافی محسوس نیست. بهنظر میرسد که اذهان عمومی معتقد است که معتادان خود و خانوادههایشان مسئول این وضعیت هستند و بدین ترتیب، افرادی که بهخطر آنها برخورد کردهاند، متهم نمیشوند. به باور برخی کارشناسان، این عادیسازی آسیبهای اجتماعی به تدریج در حال گسترش است.
در خصوص توجه عمومی به موادمخدر مختلف، یکی از متخصصان به افزایش تبلیغات مصرف تریاک در دوران کرونا اشاره کرد و گفت رسانهها به این نوع تبلیغات دامن زدهاند که در نهایت توجه مردم را به سمتی معطوف کرده که استفاده از تریاک را توجیه کند. همچنین این تغییرات در تصورات جامعه، نیازمند بررسیهای بیشتری است تا به عواقب خطرناک این رفتارها پی ببریم.**رواج فروش شیره تریاک در فضای مجازی**
در سالهای اخیر، فروش شیره تریاک به یک معضل جدی در فضای مجازی تبدیل شده است. با جستجوی سادهای در شبکههای اجتماعی مانند واتساپ و تلگرام، فروشندگان از جمله مردان و زنان را میتوان یافت که به تبلیغ خواص این ماده مخدر میپردازند و به فروش آن اقدام میکنند. در گذشته، این افراد تمایلی به حضور جلوی دوربین نداشتند، اما اکنون بهراحتی خود را معرفی میکنند و توصیههایی برای مصرف تریاک ارائه میدهند.
اگرچه نهادهایی مانند ستاد مبارزه با موادمخدر و پلیس امنیت فضای مجازی در تلاشند تا با این قضیه مقابله کنند، اما با توجه به افزایش تعداد این فروشندگان، نظارت و پیگیری آنها به چالشی بزرگ تبدیل شده است. این افراد نهتنها در تبلیغات خود فعال هستند بلکه به راحتی از سطح جامعه به فضای مجازی راه یافتهاند.
بنا به گفته کارشناسان، تریاک به عنوان یک ماده افیونی به تدریج در بین مصرفکنندگان، به ویژه جوانان، جای خود را باز کرده است. آنها به این باور رسیدهاند که تریاک خطرات کمتری نسبت به سایر مواد مخدر مانند شیشه یا هروئین دارد. گزارشها نشان میدهد افرادی که به تریاک روی میآورند کمتر دچار توهم میشوند و این موضوع ممکن است آنها را به سوی مصرف این ماده هدایت کند.
همچنین با افزایش توجه به مواد روانگردان و مخدرهای شیمیایی، تریاک در مقایسه با آنها به فراموشی سپرده شده است. این عامل باعث شده تا صحبت درباره تریاک در رسانهها همچنان جلب توجه کند و مردم بیشتر به آن گوش دهند.
