نگار علی- در تاریخ فناوری، زمانهایی وجود دارد که یک ابزار از کاربری معمول خود فراتر رفته و به یک پدیده اجتماعی و فرهنگی تبدیل میشود. عرضه ChatGPT توسط OpenAI در نوامبر ۲۰۲۲، بیتردید یکی از این لحظات به شمار میرود. در ابتدا به عنوان یک چتبات پیشرفته معرفی شد، اما به سرعت به یک پدیده جهانی تبدیل گردید. در حال حاضر، با بیش از ۷۰۰ میلیون کاربر فعال هفتگی، که حدود ۱۰ درصد از جمعیت بزرگسال جهان را شامل میشود، و ارسال بیش از ۱۸ میلیارد پیام در هر هفته، ChatGPT دیگر صرفاً یک محصول فناورانه نیست؛ بلکه به یک آینه دیجیتال عظیم برای جامعه جهانی تبدیل شده است.
تا سپتامبر ۲۰۲۵، درک ما از این تکنولوژی عمدتاً بر پایه گمانهزنیها و مطالعات محدود بود. اما با انتشار اولین گزارش جامع OpenAI، که به همکاری نهاد ملی پژوهش اقتصادی آمریکا (NBER) و اقتصاددانان دانشگاه هاروارد تهیه شده، برای نخستین بار اطلاعات بیشتری در دسترس قرار گرفت. این گزارش به عنوان «بزرگترین مطالعه تا به امروز» در مورد رفتار مصرفکنندگان هوش مصنوعی شناخته میشود و بر مبنای تحلیل ۱.۵ میلیون مکالمه با استفاده از یک فرآیند خودکار و حفظ حریم خصوصی انجام شدهاست.
اهمیت این گزارش بیش از ارائه آمار است. مقیاس پذیرش فناوری به حدی است که نمیتوان آن را تنها یک «اپلیکیشن» تلقی کرد. هنگامی که یک پلتفرم توسط یکدهم جمعیت بزرگسال جهان مورد استفاده قرار میگیرد، به زیرساخت جدیدی تبدیل میشود؛ مشابه با موتورهای جستجو در دهه ۲۰۰۰ و شبکههای اجتماعی در دهه ۲۰۱۰.
این زیرساخت جدید ماهیتی متفاوت دارد: این یک زیرساخت شناختی است
شما دیگر تنها برای دریافت اطلاعات یا برقراری ارتباط با دیگران از آن استفاده نمیکنید، بلکه برای تفکر، تصمیمگیری، خلاقیت و ساماندهی زندگی خود به این پلتفرم مراجعه میشود.
بنابراین، این گزارش تنها آمار استفاده از یک محصول را ارائه نمیدهد، بلکه ظهور یک زیرساخت شناختی جهانی را مستند میکند که تأثیرات آن فراتر از حوزه فناوری رفته و زندگیهای شخصی، حرفهای و اجتماعی ما را تغییر خواهد داد.
این گزارش نمایانگر این است که ۷۰۰ میلیون انسان در تعامل با این همصحبت دیجیتال به دنبال چه هستند و چه بازتابی از خواستهها، نیازها و ترسهای انسان مدرن ارائه میدهد.
پایان سلطه مردانه: زنان در خط مقدم تعاملات
یکی از نکات شگفتانگیز گزارش، حذف کامل شکاف جنسیتی در میان کاربران است. در حالی که در ماههای اولیه عرضه، حدود ۸۰ درصد کاربران مرد بودند، در جولای ۲۰۲۵ این آمار به طور کامل معکوس شد. اکنون، ۵۲ درصد از کاربرانی که نامهایشان قابل شناسایی جنسیتی است، دارای نامهای زنانه تلقی میشوند. این تغییر نشان میدهد که ChatGPT فراتر از جامعه اولیه علاقهمندان به فناوری عمل کرده و به ابزاری برای عموم جامعه تبدیل شده است.
کاربران ChatGPT چه پرسشهایی دارند؟
اما این آمار تنها بخشی از ماجراست. تجزیه و تحلیل عمیقتر نشان میدهد که الگوهای استفاده بین دو جنس تفاوت قابل توجهی دارد.
زنان بیشتر برای «نوشتن» (مانند تهیه پیشنویس ایمیل یا پیامهای شخصی) و «راهنمایی عملی» (مانند دریافت مشاوره برای مسائل روزمره) از این ابزار بهره میبرند، در حالی که مردان بیشتر به سراغ «کمک فنی» (مانند کدنویسی) و «جستجوی اطلاعات» میروند. این تفاوت در الگوهای مصرف میتواند کلید درک جذابیت این فناوری برای زنان باشد.
۴۶ درصد کاربران ChatGPT از نسل Z هستند
این گزارش همچنین تأکید میکند که جوانان به عنوان نیروی محرکه اصلی در استفاده از ChatGPT شناخته میشوند.
**پذیرش و تحول در فرهنگ استفاده از هوش مصنوعی**
تحقیقات جدید نشان میدهد که کاربران جوان، به ویژه در رده سنی ۱۸ تا ۲۵ سال، بخش عمدهای از پیامهای تحلیلی مرتبط با هوش مصنوعی را ارسال میکنند. این نسل که به عنوان “بومیان هوش مصنوعی” شناخته میشود، با این فناوری همراه بوده و آن را جزئی طبیعی از زندگی دیجیتال خود میدانند. گزارشها حاکی از این است که این نسل به سرعت از هوش مصنوعی به عنوان یک شریک تحصیلی استفاده میکند. آنها از این تکنولوژی برای کمک به خلاصهسازی مقالات، تهیه فلشکارت، تمرین برای امتحانات و دریافت بازخورد استفاده میکنند. این روند میتواند تأثیرات عمدهای بر روشهای یادگیری و ارتباطات در آینده داشته باشد.
**نرخ پذیرش ChatGPT در کشورهای کمدرآمد**
یکی از نکات قابل توجه گزارش، منحنی رشد جهانی ChatGPT است. این بررسی نشان میدهد که نرخ پذیرش این فناوری در کشورهای با درآمد کم، بیش از چهار برابر کشورهای ثروتمند بوده است. این تغییرات به چالش کشیدن روایتهای سنتی درباره “شکاف دیجیتال” را تسهیل کرده و نشاندهنده تمایل جدی به دسترسی برابر به ابزارهای هوش مصنوعی است. به نظر میرسد دسترسی به اینترنت موبایل و گوشیهای هوشمند، زمینهساز این تغییرات بوده است. این روند میتواند به توانمندسازی افراد برای حل مشکلات محلی و کاهش نابرابریهای اطلاعاتی کمک کند.
**استفاده از ChatGPT: ۷۰۰ میلیون کاربر چه میگویند؟**
آخرین تحقیقات نشان میدهد که عمده کاربران ChatGPT از این ابزار به عنوان یک راهکار عملی و نه تنها سرگرمی استفاده میکنند. تحلیل مکالمات نشان میدهد که تقریباً ۸۰ درصد از کاربردهای ChatGPT به سه دسته اصلی تقسیم میشوند: راهنماییهای عملی، نوشتن و جستجوی اطلاعات.
بخش اعظم استفادهها به راهنمایی عملی مربوط میشود که شامل مشاورهها و ایدهپردازیهاست. همچنین، جستجوهای اطلاعاتی که به رقابت مستقیم با موتورهای جستجو میپردازد، بخش دیگری از کاربردهای این فناوری است. کاربرانی که از این امکانات بهره میبرند، عموماً به ترکیب این فرآیندها پرداخته و از ChatGPT به عنوان یک “متا-ابزار” استفاده میکنند، که این خود نشاندهنده موفقیت آن در عرصههای مختلف میباشد.**گزارش OpenAI: نگاهی تازه به کاربردهای ChatGPT**
گزارش جدید OpenAI به بررسی دو تصور رایج اما اغراقشده درباره ChatGPT میپردازد که به وضوح بر اساس واقعیتهای آماری شکل نگرفتهاند. مطابق با این تحلیل، بسیاری از کاربران این ابزار را به عنوان دستیار اصلی برنامهنویسی تصور میکنند. اما آمار نشان میدهد که کدنویسی فقط ۴.۲ درصد از کل مکالمات را شامل میشود، که این رقم بسیار کمتر از آن چیزی است که عموم مردم فکر میکنند. همچنین، در مقایسه با رقبایی مانند Claude که ۳۳ درصد از استفادههای آن به کدنویسی مربوط میشود، ChatGPT در این زمینه عقبتر است.
اینگونه، رسانهها نیز تصویری از ChatGPT به عنوان یک دوست عاطفی یا همدم هوش مصنوعی معرفی کردهاند که کاملاً نادرست است. آمار نشان میدهد که گفتگوهای مربوط به روابط شخصی و تأملات تنها ۱.۹ درصد و بازیهای ایفای نقش فقط ۰.۴ درصد از کل استفادهها را شامل میشود.
سم آلتمن، مدیرعامل OpenAI، تصریح کرده که اکثریت کاربران با هدفی عملی به سراغ ChatGPT میروند و فقط تعداد اندکی از آنها به دنبال روابط فرااجتماعی هستند.
**تحول در روشهای استفاده از ChatGPT**
در راستای درک بهتر نیازهای کاربران، OpenAI یک چارچوب مفهومی سهبخشی معرفی کرده است. این چارچوب شامل سه بخش اصلی است:
1. **پرسیدن (Asking)**: ۴۹ درصد از کل پیامها به جستجوی اطلاعات و مشاوره اختصاص دارد.
2. **انجام دادن (Doing)**: ۴۰ درصد از پیامها به تولید خروجیهای مشخص مانند نوشتهها و کدها مربوط میشود.
3. **بیان کردن (Expressing)**: ۱۱ درصد از استفادهها شامل تأملات شخصی و فعالیتهای غیرهدفدار است.
**ChatGPT به عنوان دستیار شخصی**
یکی از نکات جالب گزارش، توازن قوا میان استفادههای کاری و شخصی از ChatGPT است. دادهها نشان میدهند که بیش از ۷۰ درصد از کل استفادهها متعلق به زندگی شخصی و غیرکاری کاربران است، در حالی که سهم کاری به زیر ۳۰ درصد رسیده است.
ChatGPT به تدریج تبدیل به وسیلهای برای مدیریت پیچیدگیهای زندگی روزمره شده است.
**کاربردهای روزمره**
استفاده شخصی از این ابزار در زندگی روزمره مردم به وضوح قابل مشاهده است. از طریق تجارب کاربران در پلتفرمهایی مانند Reddit و وبلاگهای مختلف، میتوان مشاهده کرد که ChatGPT سفارشیسازی برنامههای غذایی و ورزشی، و همچنین مدیریت عواطف کاربران را در بر میگیرد. به عنوان مثال، افراد از این ابزار برای طراحی برنامههای غذایی متناسب با نیازهای خاص خود و همچنین انجام جلسات تخلیه ذهنی استفاده میکنند.### اظهار نظر درباره استفاده از ChatGPT در زندگی روزمره
بسیاری از کاربران به استفاده از ChatGPT به عنوان یک ابزار مؤثر برای مدیریت برنامههای روزانه خود روی آوردهاند. این ابزار به آنها کمک میکند تا وظایفشان را اولویتبندی کرده و نقشهراه روزشان را ترسیم نمایند. این روش به کاهش احساسات اضطراب و خستگی ناشی از نیاز به تصمیمگیری کمک کرده است.
### یادگیری و آموزش مداوم
به جای جستجوهای متفرقه در اینترنت، افراد از ChatGPT به عنوان معلم خصوصی خود استفاده میکنند که در هر لحظه آماده پاسخگویی به سوالات و توضیح مفاهیم پیچیده به زبانی ساده و متناسب با سطح دانش کاربران است.
### حل مسائل عملی با ChatGPT
از مشاوره در انتخاب مناسبترین شامپو با ارسال تصاویر گرفته شده از قفسههای فروشگاه، تا برنامهریزی سفرهای چند روزه و بررسی نیازهای تعمیراتی همچون شناسایی قطعات یدکی برای ماشینآلات، ChatGPT به ابزاری versatile برای حل چالشهای روزمره زندگی تبدیل شده است.
### ابعاد تاریک فناوری
اما استفاده از ChatGPT به عنوان یک دستیار شخصی با جنبههای تاریکی نیز همراه بوده است. این فناوری نگرانیهای جدی از جمله سلامت روان کاربران و فرسایش مهارتهای تفکر انتقادی را به همراه دارد. این بخش به بررسی واقعیتهای نگرانکننده در این راستا پرداخته است.
### بحران سلامت روان و مسئولیت OpenAI
با توجه به اینکه افراد به ChatGPT برای مشاوره در شرایط بحرانی زندگی مراجعه میکنند، مسئولیت بزرگی بر دوش OpenAI قرار میگیرد. این شرکت به خطراتی مانند «وابستگی عاطفی» و ارائه پاسخهای غیرمفید اذعان کرده و پس از وقوع یک حادثه تراژیک شامل خودکشی یک نوجوان، این نگرانیها جدیتر شدهاند. در این زمینه، شواهدی از تحقیقات نشان میدهند که ChatGPT قادر به ارائه اطلاعات خطرناک در زمینههای مختلف است.
### اقداماتی از سوی OpenAI
OpenAI برای برخورد با این چالشها اقداماتی از جمله معرفی کنترلهای والدین و هدایت مکالمات حساس به مدلهای پیشرفتهتر را در نظر گرفته است. اما تضاد ذاتی در خوشایندی و مفید بودن این فناوری موجب افزایش مخاطرات روانی نیز میگردد.
### چالشی مداوم برای OpenAI
OpenAI همواره در تلاش است تا تعادل مناسبی میان جلب توجه کاربران و حفظ سلامت روان آنها برقرار کند. به عبارتی، هرچه این محصول برای افزایش تعامل با کاربران بهینهتر شود، خطرات روانشناختی آن نیز ممکن است بیشتر گردد.
### شرایط استفاده از ChatGPT در ایران
تجربه کاربران ایرانی در استفاده از ChatGPT تحت تأثیر مستقیم تحریمها و محدودیتهای سیاسی قرار دارد. از ابتدای عرضه این فناوری، دسترسی کاربران ایرانی با موانع جدی روبرو بوده و این عوامل تأثیر زیادی بر تجربه این کاربران داشته است.در گزارشهای اخیر، وضعیت دسترسی کاربران ایرانی به خدمات OpenAI، به ویژه ChatGPT، به دلیل محدودیتهای ایجادشده از سوی دولت و فیلترینگ داخلی، مطرح شده است. این موانع کاربران را وادار کرده است که برای ثبتنام از فیلترشکنها (VPN) و شمارههای تلفن مجازی استفاده کنند. ایجاد این “اصطکاک دسترسی” نه تنها استفاده از ابزارهای آنلاین را دشوار کرده، بلکه تجربه کاربری را در ایران ناپایدار و پرهزینه کرده است.
گرچه گزارشهایی از کاهش موقت این محدودیتها از OpenAI به چشم میخورد، اما واقعیت این است که تجارب کاربران در ایران همچنان تحت تأثیر این موانع قرار دارد و الگوهای استفاده آنها ممکن است نسبت به کاربران جهانی متفاوت باشد.
یکی دیگر از عوامل تأثیرگذار بر تجربه کاربران ایرانی، توانایی ChatGPT در پردازش زبان فارسی است. با وجود اینکه این سیستم در درک و تولید متن فارسی موفق عمل کرده، نظرات کاربران نشان میدهد که دقت و غنای فرهنگی آن در مقایسه با زبان انگلیسی کمتر است. این ناتوانی ممکن است بر نوع و عمق مکالمات کاربران تأثیر داشته باشد. به نظر میرسد کاربران ایرانی بیشتر به مسائل کاربردی مانند ترجمه و خلاصهسازی توجه داشته باشند و کمتر به مباحث عمیق و خلاقانه بپردازند.
این گزارش برای جامعه فناوری ایران همچون آینهای عمل میکند که نشاندهنده مشارکت کاربران ایرانی در گفتگوی جهانی است. همچنین، به عنوان نقشهراهی برای شناسایی چالشها و فرصتهای موجود در زمینه استفاده از این فناوری نوین برای جامعه ایرانی به شمار میرود. سوال اساسی که این فناوری برای آینده جامعه و فرهنگ ایران مطرح میکند، این است که چگونه میتوانیم از این شریک فکری بهرهبرداری کنیم، بدون آنکه هویت و استقلال خود را از دست بدهیم.
