**خبرگزاری مهر – هنر – عطیه مؤذن؛**
در دوران جنگ، رسانهها وظیفهای حیاتی بر عهده دارند. این نهادها باید اطلاعات را بهسرعت و با دقت منتشر کنند و همزمان از تبدیل این اطلاعات به ابزار ناامیدی و تقابل جلوگیری کنند. در واقع، رسانهها در این زمان نهتنها به عنوان واسطه خبری عمل میکنند، بلکه میتوانند نقش مهمی در مدیریت افکار عمومی و افزایش روحیه جمعی ایفا کنند. بنابراین، مرز بین اطلاعرسانی آزاد و حفظ امنیت دقت بالایی طلب میکند. یکی از الزامات رسانهها در این وضعیت، پایبندی به حقیقت است؛ زیرا هرگونه بزرگنمایی یا پنهانکاری میتواند آسیب جدی به اعتبار آنها وارد کند.
جنگ اخیر به مدت ۱۲ روز، بار دیگر توجه همگان، از کارشناسان تا مردم عادی، به نقش رسانهها جلب کرد. نحوه پوشش و واکنش رسانهها به وقایع جنگ از جنبههای مختلفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. رسانههای مختلف از جمله صداوسیما، مطبوعات و خبرگزاریها به این بحران پرداختند و بررسیهای دقیقی انجام شد. در همین راستا خبرگزاری مهر سلسله گفتگوهایی را با چهرههای مختلف رسانهای طراحی کرده است تا نگاهی جامعتر به نحوه پوشش اخبار جنگ داشته باشد.
در یکی از این گفتگوها، با محسن اسلامزاده، مستندساز فعال در حوزه جنگ و بحران که در این ۱۲ روز از جنگ نیز حضور داشت، به تحلیل وضعیت رسانهها پرداختیم. او در این ایام به ثبت تصاویر و تولید مستندهایی از مناطق آسیبدیده در تهران پرداخته است.
اسلامزاده در نشستی در خبرگزاری مهر، وضعیت رسانهها در خلال جنگ را مورد بررسی قرار داد و در ادامه به برخی از تجربیات و دیدگاههای خود اشاره کرد.
وی در بخشی از این نشست گفت: “خبرگزاری مهر در این بحران به مستندسازان و خبرنگاران آزاد کمکهای شایانی کرده است. برای بسیاری از همکاران، به ویژه در سفرهایشان به مناطق مختلف، این خبرگزاری اقدام به صدور مدارک و مجوزها کرده است، که نشاندهنده اهمیت این مقوله در شرایط جنگی است. در واقع، همانگونه که تجهیزات نظامی نیاز است، اطلاعرسانی و وجود خبرنگار نیز ضرورت دارد.”
او همچنین به تجربیات خود در اروپا اشاره کرد و گفت که در حین ساخت مستند درباره فعالان حوزه فلسطین، متوجه شد که خون مردم غزه به یک رسانه و عاملی برای ایجاد تغییرات فرهنگی در کشورهای حامی رژیم صهیونیستی تبدیل شده است. برای او، بزرگترین دستاورد این جنگ در واقع تغییر نگرشها در جوامع مختلف و بویژه در اروپا است.
اسلامزاده به نمونهای از فعالیتهای آزادیخواهان در اروپا اشاره کرد و گفت که بهمحض هرگونه تجاوز از سوی رژیم صهیونیستی به ایران، پرچم این کشور توسط آزادیخواهان در خیابانها به اهتزاز درآمده است.
*مناسبات دولتی در ایران و کنشهای مردمی در اروپا
برخی مسائل در ایران به شدت رنگ و بوی مناسبات دولتی به خود گرفته، در حالی که در اروپا این تحرکات بهطور خودجوش توسط مردم شکل میگیرد. این شرایط بیشتر بهدلیل نارضایتی شهروندان نسبت به دولتهایشان است. به همین دلیل، شاهد موضعگیریهای بسیاری از مقامات غربی هستیم که این موضوع احتمالاً بر انتخابات آتی تأثیر خواهد گذاشت.
با حملهای که به خاک جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت، جامعه جهانی متوجه شد که اسرائیل پس از لبنان، فلسطین و یمن، حالا ایران را مورد تهاجم قرار داده است. در این راستا، دنیا بهطور جدی به سخنان ایران گوش داده و درپی دریافت پاسخهایی از سوی مقامهای کشور است. برای مستندسازی این رویداد، مجموعهای تحت عنوان «از قلب ایران» توسط مؤسسه اوج تهیه شده که در داخل و خارج از کشور توزیع شده و حتی درخواستهایی برای پخش آن از سوی دیگر کشورها وجود داشته است.
*رصد خبر در رسانهها
در طول این مدت، توجه بیشتری به رسانههای عبری، انگلیسی و عربی داشتم تا درک بهتری از برداشت آنها از رویدادهای ایران پیدا کنم. با وجود تلاشهای اینترنتی برای تأمین اطلاعات، ما به محتوای خنثیتر و عمیقتری نیاز داشتیم. روزی که حمله آغاز شد، به محض مطلع شدن از این خبر، مشاهده کردم که صدا و سیما بهسرعت اطلاعات را منتشر کرد و ما متوجه شروع یک جنگ جدی شدیم.
همچنین، رسانههای عربی نیز اهمیت زیادی برای من داشتند، هرچند که بهزبان آنها تسلط نداشتم و برای پیگیری اخبار، دائم به ترجمهها متکی بودم. یکی از کانالهای معتبر در این زمینه، «اخّ فیالله» بود که میتوانست بهسرعت واکنش نشان دهد و اخبار موثق ارائه کند. علاوه بر این، شبکههایی مثل الجزیره و CNN نیز منابع خوب خبری دیگری بودند که برای تحلیل وضیعت مورد استفاده قرار میگرفتند.
*تحلیل وضعیت رسانهها
با توجه به رصد جامع انجامشده، میتوان مقایسهای میان رسانههای داخلی و خارجی انجام داد. مسئله اف ۳۵، بهعنوان یک مطالعه موردی، نشاندهنده تحولات اخبار در دورههای مشخصی است. اخبار مربوط به تولید این نوع جنگنده و تحلیلهای مربوط به آن نشاندهنده شرایط چالشبرانگیز انتشار اخبار در داخل کشور بود. در این میان، خبرنگاران مستقر در صحنههای انفجارها و حوادث، با خطرات جدی مواجه بودند و باوجود چالشهای مجوزی توانستند حضور مؤثری داشته باشند.
این مسائل نشان میدهد که خبرنگاران با فداکاری و اراده قوی در عرصه خبر حاضر میشوند، اما مشکل مجوزها و محدودیتها میتواند ثبت دقیق تاریخ را تحت تأثیر قرار دهد.
در حالی که حوزه جنگ بهطور فعال در عرصه رسانه کمتر مورد توجه قرار گرفته، برخی کارشناسان بر اهمیت آموزش لازم به خبرنگاران و تعامل نهادهای امنیتی با رسانهها تأکید دارند. به گفتهی تحلیلگران، در تهران مشکلاتی در صدور مجوزها و ایجاد اعتماد میان خبرنگاران و مسئولان وجود داشت. این مسئله در حالی رخ میدهد که خبرنگارانی که در میدان جنگ حضور داشتند، با چالشهایی در دسترسی به مجوزهای لازم برای پوشش رسانهای مواجه بودند.
همچنین، با وجود فعالیتهای متعددی که از نخستین روزهای جنگ صورت گرفته، کمبود تصاویر مستند و دقیق از صحنههای حیاتی منجر به ایجاد نارضایتی شده است. بر اساس نظرات مطرحشده، نبود مستندات و تصاویر بهروز باعث دشواری در تولید محتوای تصویری مرتبط با وقایع کنونی شده است.
از سوی دیگر، برخی معتقدند که رسانهها نقش کلیدی در ایجاد ارتباط میان غزه و جهان ایفا کرده و بدون آنها صدای غزه به همان اندازه که اکنون شنیده میشود، به گوش جهانیان نمیرسید. در حالی که تنها ۱۲ روز از حملات به غزه گذشته بود، واکنشهای جهانی بهویژه در کشورهای غربی نشاندهنده پتانسیل بالای همراهی با این جنبش بوده است.
به عقیده کارشناسان، ایران در زمینه روایتگری جنگ در مقایسه با دیگر کشورها ضعف دارد و لازم است افراد مسلط به زبانهای خارجی در این حوزه فعالیت کنند. با این وجود، تولیدات رسانهای موجود اگرچه اندک هستند، اما در حال جذب توجه در سطح جهانی قرار دارند.
از سوی دیگر، اشاره به تأثیر موشکها بهعنوان ابزار رسانهای و سناریوهای احساسی مرتبط با آنها، موضوعی قابل توجه است. این اقدام نه تنها توجه بسیاری را جلب کرد، بلکه به عنوان نمادی از مقاومت و انتقام تلقی شد.
در نهایت، تجربیاتی از افراد در دیگر کشورها، از جمله ارادت به رهبری ایران، نشاندهنده علاقه عمومی مردم به فهم بهتر از وضعیت موجود و رهبری مقاومتی است که در برابر رژیم صهیونیستی ایستاده است. این موارد نشان میدهد که فضا برای شناخت ایران و مواضع آن در سطح جهانی در حال تغییر و باز شدن است.### رسانهها و نیاز به ارتباط مؤثر در بحران غزه
در حالی که بحران غزه همچنان ادامه دارد، ضروری است که رسانهها نقشی مؤثر در اطلاعرسانی و انتقال واقعیات ایفا کنند. یکی از کارشناسان بر این باور است که در این شرایط، نیاز به اعلام اخبار صحیح و معتبر از جانب سخنگویانی با تواناییهای خاص، امر حیاتی به شمار میرود.
همزمان با افزایش تلفات انسانی در غزه، تأثیر این رویدادها بر افکار عمومی جهانی به وضوح محسوس است. موشکها و بمبارانها به عنوان عناصری رسانهای در ذهنها جا خوش کردهاند. با این حال، سردرگمی در انتشار اخبار یکی از بزرگترین چالشهاست. به عنوان مثال، اخبار منتشر شده از سوی منابع نامعتبر ممکن است به سرعت تکذیب شوند و این امر میتواند موجب بیاعتمادی در مسائل حساس گردد.
یادآور این است که برخی از سخنگویان مانند یحیی سریع، توانستهاند اخبار را با صراحت و صداقت منتقل کنند و این رویکرد میتواند الگویی برای بهبود وضعیت رسانهای کشور باشد. عدم یکپارچگی و انتخابهای نادرست در زمینه سخنگویان میتواند منجر به مشکلاتی در پوشش خبری شود.
نهادهای مسؤول باید به تعامل سازندهای با مدیران رسانهای بپردازند. این تعامل باید به یک سازوکار مشترک منجر شود که در آن انتخاب سخنگو و شیوه پوشش خبری به صورت واحد و مؤثر هماهنگ گردد. ترتیب قرارگاه رسانهای و تعیین یک مدل دقیق برای اطلاعرسانی، از دیگر الزامات مورد نیاز به شمار میرود.
در نهایت، پیشنهاد میشود که همه نهادها و ارگانها به توجه بیشتری به موضوع رسانه و اطلاعرسانی داشته باشند و از تجارب کشورهای دیگر بهرهبرداری نمایند. این فرآیند که به هماهنگی و تصمیمگیری مؤثر میانجامد، میتواند به سلامت و دقت اطلاعرسانی در دوران بحران کمک شایانی کند.واحد خبری طی جلسهای به نتیجهای مشترک دست یافت و اهمیت ایجاد یک قرارگاه رسانهای را مورد تأکید قرار داد. در این راستا، به مشکلاتی از جمله فقدان تصاویر مربوط به اوین اشاره شد. با این حال، وضعیت فعلی نسبت به گذشته بهبود یافته و خبرنگاران داخلی و خارجی موفق به تهیه مستندات و گزارشهایی در این زمینه شدهاند. همچنین تأکید شد که نیروهای انتظامی در مسیر تأمین امنیت، جان خود را از دست دادهاند و سوالی مطرح شد که چگونه میتوان مظلومیت این افراد را به تصویر کشید تا ترفندهای رسانهای مانند دروغهای نتانیاهو را آشکار ساخت.
پیشرفتهای امنیتی در تهران و موفقیت در کنترل برخی از چالشها نیز گزارشات متعددی را در این زمینه به همراه داشته است. در عین حال، کمبود روایتهای مناسب از این دستاوردها احساس میشود. یکی از فعالان رسانهای با اشاره به چالشهای موجود در دریافت مجوزها و حضور در نقاط حساس، بر لزوم تعامل بیشتر برای رفع این مشکلات تأکید کرد.
در ادامه، اهمیت رسانه و تاثیرگذاری آن در مواجهه با اخبار و وقایع جهانی بررسی شد. اشاره شد که شخصیتهای مهمی چون ترامپ و نتانیاهو از رسانه به خوبی استفاده میکنند و در مواقع حساس، با وجود اشتباهات، تلاش خود را برای تأثیرگذاری بیشتر میکنند.
تحلیلها همچنین به مقایسه وضعیت رسانهها در شرایط بحرانی در کشورهای دیگر پرداخت. گفته شد که در مواقع جنگ، ملاحظات امنیتی ممکن است مانع از حضور خبرنگاران شود. اما تجربیات در لبنان نشان داده است که خبرنگاران با هماهنگی و در زمان مناسب میتوانند به مناطق حساس دسترسی پیدا کنند و گزارشهای دقیق تری تهیه نمایند. در این راستا، اهمیت روایتگری در لحظه و سریعاً پاسخ دادن به وقایع نیز مورد تأکید قرار گرفت تا مرجعیت رسانهای حفظ شود.### رسانههای جهانی و پوشش اخبار بحرانی
در سالهای اخیر، پس از سقوط قذافی و در میانه انقلاب لیبی، رسانههایی مانند الجزیره به طرز چشمگیری به پوشش رویدادها پرداختهاند. خبرنگاران این شبکه به صورت گسترده در نقاط مختلف لیبی حضور داشتند و لحظه به لحظه تحولات را ثبت و گزارش میکردند. این نوع از پوشش خبری همچنین در ایران نیز مشاهده میشود، جایی که گروههای رسانهای در مناطق مختلف همچون مشهد و بندرعباس مشغول فعالیت هستند.
برای حفظ مرجعیت خبری، لازم است تا خبرنگاران محلی به سرعت به محل وقوع حوادث نظیر انفجارهای مشهد بروند و گزارشهای اولیه را منتشر کنند. این اقدام به جلوگیری از انتشار اخبار نادرست از سوی رسانههای خارجی کمک میکند و اگر روایت را از دست بدهیم، رسانههای دیگری متوجه مخاطب خواهند شد.
### جایگاه مرجعیت خبری
در حال حاضر، به نظر میرسد که مرجعیت خبری نسبت به گذشته کاهش یافته است. به عنوان نمونه، ابهامات پیرامون موضوعاتی همچون جنگندههای اف-۳۵ به وضوح نشاندهنده این نکته است.
### تأثیر خبرنگاران شناختهشده
خبرنگاران برند و شناختهشده میتوانند در دوران بحران نقشی مؤثر ایفا کنند. به عنوان مثال، سحر امامی به عنوان یک شخصیت شناختهشده در رسانههای دنیا، نمونهای از این اثرگذاری است. برندسازی خبرنگاران به قویتر شدن روایتها و همذاتپنداری مخاطبان کمک میکند.
### ظرفیتهای موجود
در این زمینه، افرادی نظیر وحید فرجی و جواد موگویی به عنوان خبرنگاران شاخص شناخته میشوند که توانایی روایتهای اول را دارند. برای به دست آوردن دادههای اولیه و ایجاد برند برای این افراد، رسانهها باید حمایت بیشتری از آنها کنند.
### نتیجهگیری
با تأمین حمایت و امکانات مناسب، میتوان قدرت روایتگری رسانهای را تقویت کرد و از خطرات ناشی از کماطلاعی در وقایع حساس جلوگیری کرد. این به معنای حفظ مرجعیت و اعتبار رسانههای داخلی است که در شرایط بحرانی اهمیت ویژهای خواهد داشت.
