به گزارش خبرگزاریها، افغانستان غالباً بهعنوان کشوری محصور در خشکی شناخته میشود، اما از منظر هیدرولوژیک، این کشور در بالادست دو کشور بزرگ قرار دارد. رودخانههای افغانستان در شرق بر حوضههای کنر، کابل و ایندوس و در غرب بر روی حوضه هلمند-هامون استوار هستند.
براساس گزارش نشریه آمریکایی «نشنال اینترست»، موقعیت جغرافیایی این کشور به نوعی «دروازهبان آب» تبدیل شده است، موضوعی که گروه طالبان به خوبی از آن بهرهبرداری میکند.
این گروه علیرغم عدم به رسمیت شناختن بینالمللی و نداشتن اقتصادی باثبات، منابع آبی ارزشمندی در اختیار دارد که کشورهای همسایهاش قادر به جبران آن نیستند.
#### سدهای خیالی با پیامهای سیاسی
مقامات طالبان در سال ۲۰۲۵ اعلام کردهاند که پروژه ساخت سدهای جدیدی در امتداد رود کنر را در دست دارند. به گزارش «تایمز اقتصادی»، این تصمیم بیشتر از آنکه به دلیل قابلیتهای فنی و مالی باشد، نشاندهنده سیگنالی سیاسی برای جامعه جهانی است.
#### دست بسته پاکستان
پاکستان به خوبی آگاه است که حتی ذخیرهسازی جزئی در بالادست میتواند بر روی آبیاری و تولید برق در ایالت خیبر پختونخوا و مخازن پاییندست تأثیر بگذارد. با این حال، هیچ نوع معاهدهای برای مدیریت این رودخانههای مشترک وجود ندارد و این مسئله به طالبان آزادی عمل بیشتری میدهد.
حتی اگر افغانستان اقدام به ساخت سدی هم نکند، قدرت آن در تهدید ساخت سدها به مراتب بیشتر است. این پروژهها به ابزار فشار تبدیل میشوند و بر حس تنش در منطقه میافزایند.
#### معاهده آبی ایران و افغانستان بدون سازوکار نظارتی
در جانب غربی، رود هلمند که بزرگترین رود افغانستان به حساب میآید، به شدت بر مدیریت آب تأثیر دارد. معاهده سال ۱۹۷۳ که سهم ۲۲ مترمکعب بر ثانیه را برای ایران تضمین میکند، فاقد سازوکار نظارتی است و از آنجا که پروندهها به درستی پیگیری نمیشوند، ایران به کنترل افغانستان در زمینه منابع آب انتقاد میکند.
#### جنگ آبی
درگیریهای مرزی میان ایران و افغانستان در ماه می ۲۰۲۳ نشان داد که مشکلات آب میتواند به شدت امنیتی شود. این رویداد بهطور بالقوه خطرات ناشی از ناپایداریها را افزایش میدهد.
#### بیآبی هامون تهدیدی برای افغانستان
تالابهای هامون که زمانی یکی از بزرگترین منابع آب شیرین در خاورمیانه به شمار میرفتند، اکنون در حال خشک شدن هستند و این بحران میتواند تنشها را بین تهران و کابل دامن بزند.
#### جغرافیا؛ ابزار فشار حکومت بدون حمایت بینالمللی
موقعیت جغرافیایی افغانستان historically به عنوان یک عنصر مهم در سیاستهای منطقهای به حساب میآید. طالبان علاوه بر تأمین نیازهای داخلی، با استفاده از این موقعیت میتواند بهعنوان ابزاری برای فشار به دو کشور همسایه عمل کند.
در شرایط کنونی، جغرافیا به عنوان مؤلفه کلیدی قدرت برای افغانستان عمل کرده و به طالبان امکان میدهد با ساخت سدها و ایجاد تنشهای آبی، نقش خود را تقویت کند.
