**خبرگزاری مهر، گروه جامعه**؛ مصرف غیرمنطقی دارو بهعنوان یکی از چالشهای اصلی نظامهای سلامت در سطح جهانی مطرح است. برآوردهای سازمان جهانی بهداشت نشان میدهد که تقریباً ۵۰ درصد داروها به شکل غیرضروری استفاده میشوند. در ایران، پدیدههایی نظیر تجویز بیش از حد دارو، بهویژه داروهای تزریقی و آنتیبیوتیکها، و همچنین مصرف خودسرانه دارو بهطور خاص مشاهده میشود. به کارگیری راهنماهای بالینی به منظور استانداردسازی تجویز داروها، بهخصوص داروهای گرانقیمت مانند داروهای ضد سرطان، میتواند در کاهش مصرف غیرضروری دارو و مدیریت هزینهها تأثیر زیادی داشته باشد. بررسی تأثیر این راهنماها و تحلیل تغییرات مصرف و هزینهها در سازمان تأمین اجتماعی میتواند نشاندهنده موفقیت این سیاستها در کنترل منابع مالی و ارتقای کیفیت درمان باشد.
یک تحقیق جدید نشان داده است که اجرای راهنماهای بالینی در زمینه داروهای سرطان در سازمان تأمین اجتماعی توانسته با وجود افزایش تعداد بیماران سرطانی، به کاهش هزینههای دارویی کمک کند.
این مطالعه که به بررسی دادههای سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ پرداخته، نشان میدهد که در این مدت، ۶۴۱۹ بیمار سرطانی به مراکز درمانی سازمان مراجعه کرده و هزینه کل داروهای تجویز شده برای آنان بیش از ۳۳ میلیارد ریال بوده است. هر بیمار بهطور میانگین دو بار نسخه دریافت کرده و ۱۲ قلم دارو برای آنان تجویز شده که بهطور متوسط هر نسخه شامل ۶ قلم دارو است.
**افزایش تعداد بیماران و نسخ، اما کاهش هزینهها**
در این تحقیق، تعداد بیماران سرطانی مراجعهکننده از ۶۵۶ نفر در سال ۱۳۹۵ به ۲۷۴۵ نفر در سال ۱۳۹۸ افزایش یافته و این رقم بیش از چهار برابر شده است. در همین بازه زمانی، تعداد نسخ دارویی ۴.۷ برابر افزایش یافته و از ۱۲۶۵ به ۵۹۷۹ نسخه رسیده است. همچنین، میانگین نسخ هر بیمار از ۱.۹ به ۲.۲ افزایش یافته است.
تعداد اقلام دارویی تجویز شده نیز از ۷۷۳۶ قلم در ابتدای دوره به ۳۸۵۸۰ قلم در انتهای دوره رسیده و میانگین تعداد داروهای تجویز شده برای هر بیمار از ۱۱.۸ به ۱۴.۱ افزایش یافته است. اگر تعداد بیماران ثابت میماند، این افزایش تولید دارو همچنان ادامه مییافت.
با وجود افزایش چشمگیر در تعداد بیماران و اقلام دارویی، بررسی هزینهها نشان میدهد که میانگین هزینه دارویی هر بیمار از ۵.۹ میلیون ریال در سال ۱۳۹۵ به ۴.۲ میلیون ریال در سال ۱۳۹۸ کاهش یافته است. هزینه متوسط هر نسخه و هر دارو نیز روند کاهشی را طی کرده و این کاهش احتمالا به تأثیرات مثبت اجرای راهنماهای بالینی مرتبط میشود.
**داروهای پرمصرف و توزیع جغرافیایی**
در طول این سالها، داروی BEVACIZUMAB 100MG/4ML با ۹۰ درصد سهم، بیشترین مصرف را داشته و حدود ۲۷ درصد از کل هزینهها را به خود اختصاص داده است. در عوض، داروی RITUXIMAB 500mg/50ml با کمتر از یک درصد مصرف، حدود ۳۵ درصد از هزینه کل داروها را به خود جذب کرده است.
در استان سیستان و بلوچستان، برای ۲۶ بیمار بالغ بر ۶۳۸۹ قلم دارو تجویز شده که بهطور میانگین بیش از ۲۴۶ قلم برای هر بیمار میباشد. این موضوع ممکن است نشاندهنده محدودیتهای پوشش بیمهای یا سوءاستفاده در این استان باشد.
در برخی استانها، مانند لرستان، اردبیل، بوشهر، البرز، ایلام و خراسان رضوی، کاهش قابل توجهی در میزان تجویز داروهای سرطانی در سال ۱۳۹۸ مشاهده شده که میتواند ناشی از اجرای راهنماهای بالینی یا محدودیت دسترسی بیماران به دارو باشد. حدود ۶۰ درصد از هزینههای دارویی مربوط به بخش بستری، ۲۲ درصد به بخش سرپایی و مابقی به دیگر عوامل اختصاص دارد.در یک مطالعه جدید که توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده است، تأثیر راهنماهای بالینی داروهای سرطانی بررسی شده و یافتهها نشاندهنده نکات جالبی در این زمینه هستند. این تحقیق که تحت عنوان «بررسی تأثیر اجرای راهنماهای بالینی داروهای سرطانی» به انجام رسیده، از میزان تجویز داروها در اورژانس خبر میدهد. بهطوریکه مشخص شده ۵۲ درصد از داروها در این بخش تجویز شده، اما فقط ۱۷ درصد از هزینه کل داروها به اورژانس مربوط میشود. این موضوع حاکی از استفاده از دوزهای کمتری یا داروهای با قیمت پایینتر در این قسمت است.
نتایج بهدستآمده از این پژوهش نشان میدهد که با وجود افزایش تعداد بیماران و موارد تجویز دارو، میانگین هزینه دارویی برای هر بیمار، هر نسخه و هر دارو کاهش یافته است. پژوهشگران تأکید کردهاند که تدوین و اجرای استانداردهای بالینی میتواند بهعنوان ابزاری مؤثر برای مدیریت بهینه منابع، کاهش هدررفت دارو و بهبود کارایی نظام سلامت عمل کند. با این حال، برای ارزیابی کامل اثربخشی این راهنماها، پیشنهاد میشود که مطالعات کیفی و بررسیهای دقیقتری در سطح استانی و بخشهای مختلف انجام شود.
