در زمانی که محمدرضا پهلوی انتخاب خود را در مورد «عقاب» به جای «گربه» اعلام کرد، یک تحلیل عمیق از بزرگترین «لابی» نظامی تاریخ در ارتباط با دو مدل هواپیمای آمریکایی صورت می‌گیرد. این تصمیم به بحث‌های گسترده‌ای در خصوص توانایی‌های نظامی و استراتژیک دو گزینه منجر شده است.

به گزارش خبردونی، تحلیل‌های اخیر نشان می‌دهد که خرید جنگنده F-۱۴ Tomcat توسط محمدرضا پهلوی برای نیروی هوایی شاهنشاهی ایران در سال‌های ۱۹۷۰، ممکن است یک اشتباه استراتژیک بوده باشد. بسیاری بر این باورند که گزینه F-۱۵ Eagle می‌توانست انتخاب بهتری باشد. این ادعا عموماً به دلیل مزایای کینماتیکی جنگنده F-۱۵ و مشکلات لجستیکی F-۱۴ مطرح می‌شود.

تحقیق حاضر به بررسی فنی و دکترینال این دو مدل جنگنده، یعنی F-۱۴A و F-۱۵A، بر اساس نیازهای استراتژیک و شرایط عملیاتی ایران در آن زمان می‌پردازد. هدف این تحلیل، ارزیابی روشنگرانه‌ای است تا بررسی کند آیا تصمیم محمدرضا پهلوی بر پایه منطق نظامی متناسب بوده یا تحت تأثیر تحولات سیاسی قرار داشته است.

### بزرگ‌ترین فروش نظامی در تاریخ آمریکا

دکترین دفاع هوایی ایران به مبارزات هوایی محدود نمی‌شد و بر دفاع از مرزهای وسیع خود در برابر تهدیدات هواپیماهای دوربرد شوروی و حفظ امنیت خلیج فارس تأکید داشت. شرایط جغرافیایی ایران نیاز به جنگنده‌ای با قابلیت‌های خاص از جمله برد پروازی بالا و توانایی درگیری فراتر از دید (BVR) داشت.

جنگنده‌ای که ایران در پی آن بود باید توانایی مقابله با تهدیدات هوایی گسترده را داشت. این نیاز، اهمیت زیادی به سیستم‌های راداری و تسلیحاتی پیشرفته بخشید و توانایی‌های کینماتیکی در نبرد نزدیک به عنوان اولویت دوم ارزیابی شد.

انتخاب F-۱۴ تحت عنوان “پروژه شاهنشاهی پارس” در سال ۱۹۷۴، پس از مقایسه اولیه توسط خلبانان نیروی هوایی ایران انجام شد. محمدرضا پهلوی، به عنوان یک خلبان، به طور خاص تحت تأثیر قابلیت‌های F-۱۴ قرار گرفت و آن را برتر از F-۱۵ دانست.

قرارداد اولیه خرید در ژانویه ۱۹۷۴ به امضا رسید و شامل ۳۰ فروند F-۱۴A از جمله تعداد زیادی قطعات یدکی و همچنین تسلیحات پیشرفته مانند ۴۲۴ موشک AIM-۵۴A Phoenix بود. این سفارش بعدها به ۷۹ فروند F-۱۴A و ۲۹۰ موشک دیگر افزایش یافت که مجموعا به ارزش دو میلیارد دلار، به عنوان بزرگ‌ترین فروش نظامی تاریخی ایالات متحده ثبت شد.

این خرید نه تنها برای نیروی هوایی ایران مهم بود، بلکه به عنوان یک علامت عطف اقتصادی برای برنامه F-۱۴ و شرکت گرومن محسوب می‌شد. در آن زمان، برنامه F-۱۴ به دلیل افزایش هزینه‌ها و تأخیرها با انتقادات فراوانی مواجه و حتی در آستانه لغو قرار داشت. سرمایه‌گذاری ایران، به ویژه تأمین مالی بانک ملی برای گرومن، از ورشکستگی این برنامه جلوگیری کرد و تولید آن را برای نیروی دریایی آمریکا ادامه داد.

این مسئله نشان‌دهنده وضعیت ایران به عنوان یک شریک استراتژیک و سرمایه‌گذار اساسی برای بقای فن‌آوری جنگنده F-۱۴ بود.

### بررسی فنی F-۱۴A و F-۱۵A

مقایسه فنی این دو جنگنده نیازمند توجه به تفاوت‌های اساسی در اهداف و دکترین طراحی آن‌هاست. F-۱۵ به عنوان یک جنگنده برتری هوایی برای نیروی هوایی ایالات متحده طراحی شده است، در حالی که F-۱۴ به عنوان یک سیستم دفاعی دریایی برای مقابله با بمب‌افکن‌های فراصوت و با تأکید بر قدرت راداری و تسلیحات دوربرد توسعه یافته است.

در زمینه کینماتیک و مانورپذیری در نبردهای نزدیک، F-۱۵A برتری قابل توجهی دارد.### بررسی مقایسه F-14A و F-15A

جنگنده F-15A با بهره‌گیری از موتورهای پرقدرت، به عنوان نخستین جنگنده آمریکایی شناخته می‌شود که در وزن پایه، نسبت نیروی رانش به وزن آن بیش از یک بود. این ویژگی به دستگاه امکان می‌داد تا در مواقع صعود عمودی، شتاب بالایی را تجربه کند. ترکیبی از قدرت موتور، وزن سبک‌تر و مساحت بال بزرگ این جنگنده را به نمونه‌ای بسیار چابک تبدیل کرده است.

مقایسه‌های اولیه بین این دو پلتفرم نشان‌دهنده تفاوت‌های قابل توجهی در عملکرد بود:

– **نرخ صعود**: F-15A با نرخ صعود 67,500 فوت در دقیقه بسیار بالاتر از F-14A با 45,000 فوت در دقیقه قرار داشت.
– **سقف خدمت**: F-15A توانایی دستیابی به ارتفاع 65,000 فوت را داشت، در حالی که سقف F-14A 53,000 فوت بود.
– **بارگذاری بال**: بارگذاری بال F-15A با 73 پوند بر فوت مربع کمتر از F-14A با 92 پوند بر فوت مربع است که برتری مانور در ارتفاعات پایین و متوسط را نشان می‌دهد.
– **تحمل مانور**: F-15A قابلیت تحمل 9+G را دارد در حالی که محدودیت F-14A به 7.5G می‌رسد.

#### ضعف موتور F-14A

یکی از چالش‌های اصلی F-14A به موتورهای Pratt & Whitney TF30 مربوط می‌شود. این موتورها در زمان مانورهای با زاویه حمله بالا و شتاب‌گیری‌های سریع معمولا با کمبود قدرت و مشکلات شعله خاموشی مواجه می‌شدند. این ضعف به F-14A در نبردهای نزدیک نسبت به F-15A آسیب می‌زد و تنها خلبانان مجرب توانایی پیروزی در برابر این جنگنده را داشتند. این مشکل در مدل‌های بعدی مانند F-14B با به کارگیری موتورهای F110 تا حد زیادی برطرف شد، اما تحریم‌های سیاسی برای ایران این حل مشکلات را دشوار کرد.

#### تحلیل سامانه‌های راداری و تسلیحاتی

در زمینه درگیری‌های فراتر از دید، F-14A به وضوح برتری داشت. این جنگنده به عنوان یک سیستم تسلیحاتی یکپارچه طراحی شده است که حول رادار AN/AWG-9 و موشک AIM-54 Phoenix عمل می‌کند. AWG-9 توانایی منحصر به فردی در ردیابی همزمان 24 هدف دارد و می‌تواند به طور همزمان شش موشک AIM-54 را به سمت اهداف مختلف هدایت کند. این قابلیت برای دفاع از ناوهای هواپیمابر و سرزمین‌های وسیع بسیار اساسی بود.

در مقابل، F-15A در دوران خود بیشتر به رادار APG-63 و موشک نیمه فعال AIM-7 Sparrow متکی بود که از نظر برد و قابلیت‌ها نسبت به فینیکس ناچیز بود. خلبانان دو جنگنده بیان کرده‌اند که F-15A تنها قادر به انجام چند شلیک قبل از ورود به درگیری نزدیک بود.

#### برد عملیاتی و پیچیدگی ساختار

F-14A دارای برد کلی بالاتری معادل 2000 مایل می‌باشد، اما F-15A با احتساب سوخت اضافی، شعاع رزمی بیشتری برابر 1061 مایل را فراهم می‌آورد. این به این معناست که F-15A توانایی نفوذ بهتر به عمق خطوط دشمن را دارد، در حالی که F-14A در زمینه رهگیری و برد انتقالی مزیت دارد.

پیچیدگی فنی F-14A، به ویژه استفاده از بال‌های متغیر، عملکرد آن را در تندبادها بهبود می‌بخشد، اما هزینه‌های نگهداری و پیچیدگی مکانیکی آن را افزایش می‌دهد.

### مقایسه مشخصات عملکردی F-14A و F-15A

این مقایسه نشان می‌دهد که دو جنگنده از نظر عملکردی در حوزه‌های مختلف تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای دارند.

دولت ایران در انتخاب جنگنده‌ها به طور ساده به مقایسه کاتالوگ‌ها بسنده نکرده و محمدرضا پهلوی، که خود سابقه خلبانی داشت، به وضوح تأثیر عملکرد F-14 را مشاهده کرد و آن را نظامی برتر نسبت به F-15 دانست. سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلاری ایران در این خرید، همچنین از نظر اقتصادی حائز اهمیت بود؛ زیرا شرکت گرومن سازنده F-14 تحت فشارهای مالی و تأخیرها به مرز ورشکستگی رسیده بود. این سرمایه‌گذاری که بخشی از آن از وام بانک ملی ایران تأمین شد، جان دوباره‌ای به این شرکت و کلیت برنامه F-14 داد.

با این حال، پیچیدگی‌های لجستیکی مربوط به F-14 به عنوان یک مشکل اصلی در این خرید مطرح شد. در حالتیکه F-15 به طراحی ساده‌تر و قابل اعتمادتری دسترسی دارد، F-14 به واسطه بال‌های متغیر و رادار پیشرفته‌اش نیازمند پشتیبانی کامل از ایالات متحده بود. با کاهش روابط سیاسی در سال ۱۹۷۹ و تحریم‌ها، این وابستگی به نوعی “تله پیچیدگی” تبدیل گردید. در نتیجه، در حالی که F-15 به دلیل طراحی ماژولار خود توانست به مدت چند دهه عملکرد خوبی در نیروی هوایی کشورها داشته باشد، ناوگان F-14 ایران دچار مشکل در تأمین قطعات یدکی و کاهش میزان آماده‌باش شد.

اگرچه F-14 در زمان خرید به عنوان پلتفرم برتر به حساب می‌آمد، اما عمر عملیاتی و سرنوشت نهایی آن (بازنشستگی در آمریکا و کمبود قطعات در ایران) نشان داد که یک سلاح پیچیده لزوماً بهترین انتخاب نیست. بلکه سلاحی که بتواند در شرایط سیاسی و لجستیکی دشواری دوام بیاورد، اهمیت بیشتری دارد.

۲۲۷۲۲۷