به گزارش خبردونی به نقل از ایبنا، نوزدهم آبان ماه، سالروز اعدام سیدحسین فاطمی، سیاستمدار و روزنامهنگار تأثیرگذار ایرانی و وزیر امور خارجه در دولت دکتر مصدق است. فاطمی بهویژه در زمینه ملی شدن صنعت نفت و فعالیتهای سیاسیاش در تاریخ معاصر ایران نقش بزرگی ایفا کرده و اعدامش در سن جوانی با انتقادات زیادی مواجه شده است. محمد چگینی، پژوهشگر تاریخ معاصر و نویسنده کتاب «سید حسین فاطمی» از سری کتابهای «شخصیتهای مانا» در یادداشتی به بررسی زندگی پرفراز و نشیب این شخصیت پرداخته است.
سید حسین فاطمی که از روزنامهنگاران برجسته دهه 1320 شناخته میشود، فعالیتهای خود را با نگارش مقالات ادبی آغاز کرد. او پس از اشغال ایران در شهریور 1320 و تغییرات اساسی در فضای سیاسی و مطبوعاتی کشور، با انتقادات قاطعانه از بیگانگان و سیاستمداران پیشین، به یکی از چهرههای خبرساز آن زمان تبدیل شد و شهرت زیادی یافت.
زندگی فاطمی به علت احساسات متضاد در مورد او برای نسل جوان ایران هنوز هم ناشناخته است. اکثر آثار منتشر شده درباره او نتوانستهاند بهطور جامع و مستند، ابعاد زندگی و فعالیتهایش را به تصویر بکشند. یکی از پروژههای ارزشمند دفتر ادبیات حوزه هنری تحت عنوان «شخصیتهای مانا» به شناساندن شخصیتهای کمتر شناخته شده تاریخ ایران میپردازد که «زندگینامه سید حسین فاطمی» هم یکی از این آثار است.
این کتاب در سه فصل تنظیم شده است. فصل اول، به خانواده و دوران کودکی فاطمی و همچنین آغاز فعالیتهای مطبوعاتیاش در خارج از کشور میپردازد. فصل دوم، به نقش او در ملی شدن صنعت نفت و تحولات آن زمان اختصاص دارد و فصل سوم، به دوران وزارت امور خارجه و تغییرات سیاست خارجی ایران، از جمله کودتا و روزهای اختفا که به بازداشت و اعدام او منجر شد، میپردازد. کتاب با استناد به منابع و مستندات مختلف، از جمله نشریات «باختر» و «باختر امروز» تنظیم شده است.
سید حسین فاطمی در پنجم آبان 1296 در یک خانواده مذهبی در نائین متولد شد و پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، به اصفهان مهاجرت کرد. او تحصیلات خود را در مدرسه «سعدی» ادامه داد و در روزنامه «باختر» کار کرد. در سال 1316 به تهران آمد و در روزنامه «ستاره» مشغول به کار شد. با اشغال ایران، انتقاداتش به سیاستهای دولت و دربار بیشتر شد و این منجر به بازداشت او توسط شهربانی گردید.
پس از آزادی، با توجه به شرایط نامساعد اصفهان، فعالیتهای خود را از تهران ادامه داد و روزنامه «باختر» را به پایتخت منتقل کرد. مطالب انتقادی فاطمی، بهویژه نسبت به بقایای حاکمیت گذشته، در آن زمان پیروانی را به خود جلب کرد و او به یکی از حامیان اصلی سیاستهای دکتر مصدق در زمینه نفت تبدیل شد.با سقوط دولت قوام و روی کار آمدن علی سهیلی، روزنامه باختر به سکویی برای انتقادات از دولت تبدیل شد و این نشریه چندین بار توسط شهربانی توقیف گردید. در مورد درخواست شوروی برای امتیاز نفت شمال، فاطمی به مخالفت با سیاستهای شوروی و حزب توده پرداخت و بر این باور بود که هر بیگانهای تهدیدی برای استقلال کشور محسوب میشود. او تصریح کرد که نژاد ایرانی تحت هیچ شرایطی زیر بار سلطه خارجی نخواهد رفت.
فاطمی در میانه سال ۱۳۲۴ به همراه گروهی از روزنامهنگاران به کنفرانس جهانی کار در ژنو رفت و پس از آن برای کسب تجربه به فرانسه رفت. او تا سال ۱۳۲۷ در این کشور ماند و موفق به دریافت مدرک دیپلم روزنامهنگاری از مدرسه «اوت اتود انترناسیونال» شد. بعد از بازگشت، نام روزنامهاش را به «باختر امروز» تغییر داد و دوباره فعالیتهای مطبوعاتیاش را به ویژه در قالب انتقادات از واگذاری امتیاز نفت به انگلیس آغاز کرد.
فاطمی با شماری از نمایندگان اقلیت مجلس پانزدهم آشنا شد و همکاریهای او با دکتر مصدق در این زمان شکل گرفت. او در شهریور ۱۳۲۸ به معترضان نسبت به انتخابات مجلس ۱۶ پیوست. در ۲۳ مهرماه، این گروه به رهبری مصدق در مقابل کاخ سلطنتی تحصن کردند و بالاخره با انتشار بیانیهای به این تحصن پایان دادند.
مخالفان انتخابات شانزدهم و قرارداد الحاقی، که در ابتدا به عنوان «هیأت متحصنان دربار» شناخته میشدند، در تاریخ اول آبان در خانه مصدق جمع شدند و جبهه ملی ایران را تأسیس کردند. فاطمی در این جلسه نام جبهه را پیشنهاد داد و به همین ترتیب، «باختر امروز» به عنوان ارگان جبهه ملی فعالیت خود را آغاز کرد. وی به دلیل انتقاداتش از برخی شخصیتها، بارها با توقیف روزنامه و بازداشت مواجه شد. همچنین، یکی از اقدامات مهم فاطمی که تأیید رهبر جبهه ملی را نیز به همراه داشت، پیشنهاد طرح ملی شدن صنعت نفت بود که از سوی کمیسیون نفت مجلس شورای ملی پذیرفته شد.
دولت دکتر محمد مصدق در اردیبهشت ۱۳۳۰ تشکیل شد و رئیس دولت فاطمی را به عنوان معاون پارلمانی و سخنگوی کابینه منصوب کرد. این انتخاب بحثهایی را در درون جبهه و خارج از آن به دنبال داشت، اما مصدق بر این تصمیم تأکید داشت. فاطمی به عنوان معاون نخستوزیر، اقداماتی برای محدود کردن روابط اعضای خاندان سلطنتی انجام داد. نفوذ او در دولت باعث بروز دشمنیهایی شد و گروه فدائیان اسلام در تلاش بودند که او را از صحنه سیاسی حذف کنند. او در سوءقصد ۲۵ بهمن ۱۳۳۰ جان سالم به در برد، اما به شدت آسیب دید.
دولت مصدق پس از قیام ۳۰ تیرماه ۱۳۳۱ تغییراتی در کابینه ایجاد کرد و فاطمی را با وجود مشکلات جسمیاش به سمت وزارت خارجه منصوب نمود. مصدق اعتقاد داشت که فاطمی میتواند به تبیین سیاستهای دولت در برابر بریتانیا کمک کند، جایی که انگلستان با تمامی امکانات خود علیه ایران اقدام میکرد.
فاطمی با قطع روابط با انگلستان به دلیل مداخلات غیرقانونی این کشور، برنامههای سیاست خارجی را پیش برد. به اعتقاد استاد محمدعلی موحد، این تغییرات به صورت حسابشده انجام شد و برای نخستینبار در تاریخ وزارت خارجه، فاطمی اقدام به برگزاری «سمینار سفرای ایران» در خارج از کشور نمود.**درخواست دیپلماتیک ایران برای تقویت روابط اقتصادی**
پس از احضار زبان عربی به بغداد، مقامات ایرانی در اوایل مردادماه سال ۱۳۳۳ سفرای کشورهای اروپایی را در لاهه گرد هم آوردند تا سیاستهای جدید خود را در زمینه نفت، محصولات داخلی و توسعه بازرگانی تشریح کنند. در این نشست، وعده داده شد که سمیناری برای سفرای ایران در کشورهای آسیایی در دهلی نو برگزار خواهد شد، اما وقوع کودتای ۲۸ مرداد این برنامهها را ناکام گذاشت.
بازگشت به ایران پس از سفر به اروپا و تشدید تنشها میان دولت، مجلس و دربار منجر به افزایش تنشهای سیاسی شد. اجماع میان مخالفان مصدق فضای سیاسی را ملتهب کرد و در نهایت در ۲۵ مردادماه، محافظان دربار با هدف عزل مصدق اقدام به بازداشت برخی از اعضای نزدیک او، از جمله فاطمی، کردند. هرچند در آن شب، تلاشها برای کودتا ناکام ماند و شاه به بغداد گریخت، اما ریشههای توطئه همچنان برقرار بود.
در این شرایط، وزیر خارجه وقت به جای تلاش برای آرام کردن اوضاع، با انتقادهای تند از شاه، کینه دربار را بیشتر کرد. فاطمی در روز کودتا، ضمن اطمینان از پیروزی کودتاچیان، به مخفیگاه رفت و در پی آن، شایعات فراوانی درباره او ایجاد شد.
در دیماه همان سال، فاطمی با نوشتن نامهای به سران نهضت مقاومت ملی، خود را «خادم نهضت» معرفی کرد و اعلام کرد که به دلیل بیماری قادر به فعالیت نیست و نمیخواهد با دربار همکاری کند. زندگی مخفی او تا اسفندماه ادامه داشت تا اینکه در ۲۲ اسفند، با گزارش یکی از ساکنان، مخفیگاه او شناسایی شد و به شهربانی منتقل گردید.
در این میان، گروهی از افراد وابسته به کودتا به علامت شاهدوستی، مقابل ساختمان شهربانی تجمع کردند و به فاطمی آسیب رساندند. او به مدت هشت ماه تحت شکنجههای سختی قرار گرفت و در نهایت، دادگاه نظامی حکم به اعدامش داد. علیرغم اعتراضات و سکوت او در دادگاه، هیچگونه تغییر مثبتی در وضعیتش رخ نداد و در ۱۹ آبان ۱۳۳۳، در میدان تیر تیرباران شد.
