ناصرالدینشاه قاجار در یادداشتهای خود مربوط به روز پنجشنبه ۷ رمضان ۱۲۸۷، از سفر خود به کربلای معلا رونمایی کرده است. او در این سفر، فاصله پنج فرسنگی را باید طی میکرد و به همین منظور از کشتی بخار کوچکی که با چند نفر عثمانی و یک انگلیسی به آن پیوسته بود، استفاده کرد. کشتی در حین حرکت بوی ناخوشایندی منتشر میکرد و به کندی پیش میرفت.
پس از عبور از این کشتی، به یک کشتی بخار بزرگتر با نام فرات رسیدند که به دلیل گلنشستگی مدتی معطل ماند. در این هنگام، نیروهای کشتی به کمک قایق و معلمی که ذغال همراه آورده بود، موفق شدند به سمت دیگر رودخانه برسند و سوار بر اسب شوند. در حین حرکت، آنها از کاروانسرایی عبور کردند که حاکم منطقه در آن ساکن بود و حاکمیت مسیب به دلیل کم بهرهوری قابل توجه نبود.
ناصرالدینشاه ادامه میدهد که پس از تلاطم صحرا، برخورد با باغات نخلستان کربلا، و زیارت مقبره عون پسر حضرت زینب از نکات قابلتوجه سفرش بوده است. او اذعان دارد که این مسیر معمولاً مورد استفاده زائران نیست و فقط برای او و همراهانش بوده است.
در راه، بارانی ناگهانی به وقوع پیوست که موجب خیس شدن مردم شد. بعد از گذشت از پل سفید بر روی نهر حسینیه، آنها راهی را تنگ که به تازگی ساخته شده بود، طی کردند. از دو طرف این مسیر، باغات و نخلستانهای زیبا قرار داشت و فضای شلوغ و شاداب این منطقه خودنمایی میکرد.
در نهایت، ناصرالدینشاه و همراهانش از دروازه نجف وارد کربلا شدند و در مشاهدات خود، به وصف قلعهها و کوچههای تنگ این شهر پرداختند و ورود به صحن و روضه حسین بن علی (ع) را به عنوان یک لحظه مهم و خاص توصیف کردند.در تازهترین گزارش از زیارتهای تاریخی، میرزاحسن کلیددار در حرم حضرت عباس(ع) زیارتنامهای قرائت کرده که به دلیل سن بالا، به درستی خوانده نشده و کلمات به وضوح قابل فهم نبوده است. در این راستا، نماز ظهر و عصر در کنار ضریح مقدس برگزار شد و زیارت حضرت علیاکبر نیز انجام گردید.
در ادامه، اشاره شد که شهدا، شامل هفتاد و دو تن، در پایین پای حضرت علیاکبر در صحن دفن شدهاند و زیارت این عزیزان هم برگزار گردید. پس از این مراسم، زائران به حرم حضرت عباس(ع) رفتند و با ورود به صحن وسیع و گنبد کاشی بلند این حرم، زیارتنامهای دیگر توسط آقا سید حسین، کلیددار حرم، قرائت شد که اینبار نیز با مشکلاتی در خواندن مواجه بود.
پس از زیارت، زائران مسیر بازگشت را در پیش گرفتند و با جمعیت زیادی در کوچهها برخورد کردند. در این میان، یک قطار قاطر بار و کالسکههای حرم، عبور از مسیر را با مشکل مواجه کرده بود و باعث توقف در آن محل شد. در ادامه، مردان به صرف شام پرداختند و پس از آن، برای استراحت شب به حرم بازگشتند.
همچنین، آمار حضور زایرین دیگر از جمله زعفرانباجی و جمعی از افراد دیگر که از تهران به کربلا آمده بودند، به ثبت رسید. برخی از این زائران، از جمله زنان هندی که از گرگان اسیران بودند، به کربلا رفته و مجدداً با همراهان خود در حرم حاضر شدند.
این گزارش به جزئیات حضور زائران و زیارتهای مذهبی پرداخته و به تبیین جو معنوی حرمهای مطهر اشاره دارد.
