فرزانه فراهانی گزارش میدهد که ایران مانند بسیاری از کشورهای دیگر، در سالهای اخیر با چالشهای ناشی از خشکسالی و کمآبی مواجه شده است. این وضعیت بهحدی حاد شده که رئیسجمهوری اخیراً به ضرورت مدیریت آب و احتمال تخلیه پایتخت در صورت ادامه نیامدن باران اشاره کرده است. برخی کارشناسان به بارورسازی ابرها بهعنوان راهحلی برای افزایش بارشها و گذر از بحران بیآبی پرداختهاند.
رئیس سازمان توسعه و بهرهبرداری فناوریهای نوین آبهای جوی، استفاده از پهپادها برای بارورسازی ابرها را رویکردی نوین معرفی کرده و بیان کرده است که در ایران پروژههای ساخت پهپاد مخصوص این کار در حال انجام است. او معتقد است که بارورسازی ابرها میتواند بهطور مؤثر ۱۵ تا ۲۰ درصد در افزایش بارشها نقش داشته باشد.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، در گفتگو با خبرآنلاین اعلام کرده است: «در حال حاضر، یک سازمان بهنام «بهرهبرداری فناورانه از آبهای جوی» وجود دارد که در صورت وجود ابر، بارورسازی را در نقاط مشخص انجام میدهد.
او خاطرنشان کرد که بارورسازی ابرها بهطور کلی روش مطمئنی برای ایجاد بارش نیست و نتایج آن معمولاً در حد آزمایش بوده و نمیتوان بهراحتی بر آن حساب کرد. در بسیاری از کشورها این روش بهصورت آزمایشی اجرا میشود و در برخی موارد، بهعنوان یک اقدام عملیاتی به کار میرود.
مشروح این گفتوگو به شرح زیر است:
چرا بارورسازی ابرها بهصورت آزمایشی انجام میشود؟
بر اساس توضیحات وظیفه، دلایل اصلیاین که بیشتر کشورها بارورسازی ابرها را به شکل آزمایشی انجام میدهند، عدم قطعیت در نتایج این فرآیند است. بارورسازی ممکن است اثراتی داشته باشد یا نداشته باشد و احتمال مؤثر بودن آن تنها بین ۵ تا ۱۰ درصد برآورد شده است.
به گفته وی، هیچ کشوری به بارورسازی ابرها بهعنوان راهحلی قطعی برای خشکسالی و تأمین آب اعتماد نمیکند. این روش بهعنوان یک اقدامات تحقیقاتی در جوامع هواشناسی برخی کشورها قابل بررسی است.
آیا میتوان اثرگذاری بارورسازی ابرها را اثبات کرد؟
وظیفه اشاره کرد که اثبات اثرگذاری بارورسازی ابرها در افزایش بارشها کار دشواری است و بسیاری اوقات غیرممکن به نظر میرسد. برای ارزیابی تأثیر این روش، نیاز به انجام مطالعات عمیق و طولانیمدت است. انجام بارورسازی در یک منطقه مشخص و بهطور مداوم به مدت حداقل ۵ تا ۱۰ سال ضروری است و این فرآیند هزینهبر خواهد بود.
وی اضافه کرد که نمیتوان انتظار داشت که با دو بار اجرای بارورسازی، بتوان به تأثیر آن در بارشها دست یافت؛ چرا که شناسایی تأثیر این روش میتواند چالشبرانگیز و دشوار باشد.
تغییرات در سیستمهای طبیعی بهمنظور دخالت در فرآیندهای آب و هوایی، موضوعی بحثبرانگیز است. بارورسازی ابرها بهعنوان یکی از روشهای مصنوعی برای افزایش بارش، تنها به عنوان یک راهکار در نظر گرفته میشود که به ادعای برخی، به ۱۵ درصد افزایش بارندگی منجر میشود.
طبق گفتههای سازمان جهانی هواشناسی، این سیستمها به طرز قابل توجهی دچار عدم قطعیت هستند. برای نمونه، در تهران، پیشبینی بارشها میتواند نتیجهای نداشتن باران را بهدنبال داشته باشد. این عدم دقت به طبیعت غیرقابل پیشبینی این پدیدهها برمیگردد.
باید توجه داشت که اگر سیستم بارورسازی بهطور مصنوعی ۵ تا ۱۵ درصد بتواند تغییراتی ایجاد کند، بهدلیل عدم ثبات در تغییرات اقلیمی، ارزیابی تأثیرات آن کار دشواری است. به همین دلیل، تصمیمگیریها باید بر مبنای دادههای تاریخی انجام گیرد تا ارزیابی دقیقتری از تأثیرات بارورسازی ابرها ارائه شود.
سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرده است که نه تنها این روش را ترغیب نمیکند، بلکه در برابر کشورهایی که خواهان انجام این کار هستند، هیچگونه ممانعتی نیز ایجاد نخواهد کرد. این رویکرد به دلیل عدم قطعیتهای مرتبط با بارورسازی ابرها اتخاذ شده است.
در سطح جهانی، بررسیها در خصوص بارورسازی ابرها نشاندهنده نتایج نامطلوب است. برخی از کشورهای مثل هند و بخشهایی از خاورمیانه اقداماتی در این زمینه انجام دادهاند، اما اسناد معتبر و روشنی از موفقیت این پروژهها در دسترس نیست. برای مثال، هند بهتازگی اقدام به بارورسازی برای کاهش آلودگیهای جوی کرده که به رغم تلاشها، هیچ نتیجه مثبتی به همراه نداشته است.
بنابراین، بارورسازی ابرها از نیمه قرن بیستم در آمریکا آغاز شده و با وجود تلاشهای جهانی، هنوز نتایج قطعی و مستند در مورد کارایی آن برای بهبود وضعیت بارشها وجود ندارد.در پی فعالیتهای گسترده برخی شرکتها در زمینه بارورسازی ابرها، گزارشهای آکادمیک و مقالات علمی منتشر شده در ژورنالهای معتبر آمریکایی، به بررسی و ارزیابی این اقدامات پرداختهاند. این منابع بهویژه نسبت به نتایج اعلامشده از سوی این شرکتها ابراز تردید کرده و برخی از نتایج را زیر سوال بردهاند.
بارورسازی ابرها بهخصوص در نواحی با بارش کم انجام میشود، و مسئولان در این مناطق بهدنبال روشهایی هستند تا میزان بارش را افزایش دهند. اما در بسیاری از موارد، این تلاشها به نتایج مورد انتظار نمیرسند.
از نظر کارشناسان، با توجه به عدم قطعیت و هزینههای بالای این روش، پیشنهادات بهتری برای مدیریت منابع آب وجود دارد. بهعنوان مثال، بهبود مدیریت مصرف آب و بازچرخانی آن، از جمله رویکردهای پیشنهادی است که میتواند موثرتر باشد. در بسیاری از صنایع، بازچرخانی آب میتواند به بهینهسازی مصرف کمک کند.
بارورسازی ابرها بهعنوان یک روش کمکی شناخته میشود که در برخی مناطق نتایج مثبت چندانی به همراه ندارد. مدیریت تقاضای آب، بهویژه در مناطقی که پتانسیل تامین آب محدود است، ضروری است. این مدیریت میتواند شامل محدودیت در فعالیتهای کشاورزی، جانمایی صنعت و حتی تغییر در الگوی سکونت باشد.
کارشناسان بر این باورند که تمامی این اقدامات میتوانند به کاهش تنشهای آبی کمک کرده و تاثیرات مثبت آشکاری بر بیلان آبی مناطق مختلف داشته باشند. این برنامهها، برخلاف بارورسازی ابرها که بیشتر بر اساس تخمینها است، قابل محاسبه و ارزیابی دقیقاند.
