به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، هوشنگ نهاوندی، از سیاستمداران شناختهشده و معتمد محمدرضاشاه پهلوی، در سن ۹۳ سالگی در تاریخ ۲۸ مهرماه درگذشت. نهاوندی که پیش از انقلاب، به عنوان رئیس دفتر شهبانو فرح پهلوی، وزیر آبادانی و مسکن در دولتهای حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا و همچنین وزیر علوم و آموزش عالی در دولت جعفر شریفامامی فعالیت میکرد، همچنین ریاست دانشگاههای تهران و پهلوی شیراز را بر عهده داشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، او به بلژیک مهاجرت کرد و ۱۴ سال در دانشگاههای فرانسه تدریس نمود.
نهاوندی برای بسیاری به خاطر گزارشهایش در گروه اندیشمندان دانشگاه تهران و واکنشهایش نسبت به بالارفتن تورم شناخته شده است؛ اما آثار او در دورههای مختلف فعالیت حائز اهمیت است. یک گفتوگو با شاهرخ مسکوب در سال ۱۹۸۵، مطالب زیادی از فعالیتهای پیش و پس از انقلاب او را نشان میدهد و کتابهایش درباره تاریخ ایران، از جمله «آخرین روزها، پایان سلطنت و درگذشت شاه»، بر تجارب و خاطرات شخصیاش تکیه دارند.
این آثار نه تنها به بررسی تاریخ میپردازند، بلکه از نظر شخصی نیز از دیدگاهی ویژه نوشته شدهاند که ارتباط نزدیکی با محمدرضاشاه و دیگر مقامات آن دوران دارد. نهاوندی در گفتوگو با مسکوب، کابینههای مختلف را با نگاهی انتقادی توصیف میکند و بر اهمیت تجدد و اصلاحطلبی تأکید میکند.
کتاب «آخرین روزها» به مسائل عمده دو سال آخر سلطنت شاه و خروج او از ایران میپردازد. نهاوندی به برخی نکات کلیدی اشاره میکند، از جمله انتقادهایش از جشنهای ۲۵۰۰ ساله و اشاره به ضعفهای مدیریتی در این مراسم که به مشکل منجر شد. او همچنین به سیاستهای هویدا در دانشگاه تهران و مخالفتهایش با اصلاحات نیز پرداخته است. در تمامی این نوشتهها، بازتابهای عمیق تاریخ معاصر ایران قابل مشاهده است.### تغییرات در دانشگاه و پیروزی اصلاحات
در دوران مدیریت هویدا، وی با تغییرات عمده در نظام دانشگاهی مخالف بود. با این حال، حمایت شاه از این اصلاحات باعث شد تا آنها به مراحل اجرایی برسند و در نهایت موفق شوند.
### سفر کارتر به ایران
در دیماه ۱۳۵۶، سفر رئیسجمهور ایالات متحده جیمی کارتر و همسرش به ایران انجام شد که جزئیات آن حائز اهمیت است. نهاوندی تأکید میکند که عدم اعتماد میان دو طرف مشهود بود. او به ابراز نگرانیهای شاه از کیفیت پایین و قیمت بالای تجهیزات نظامی خریداریشده از آمریکا اشاره کرده و همچنین به پیشنهاد شاه برای تضمین امنیت خلیجفارس اشاره میکند؛ موضوعی که نگرانیهایی را برای واشنگتن و تلآویو به همراه داشت.
### مقاله جنجالی روزنامه اطلاعات
نهاوندی بر مقاله تأثیرگذار روزنامه اطلاعات علیه آیتالله خمینی تأکید میکند و آن را «اشتباهی بزرگ» میداند. او میگوید که این مقاله میتواند به عنوان نقطه آغاز انقلاب تلقی شود. این مقاله به پیشنهاد شاه تهیه شد و وزیر اطلاعات نیز پس از دریافت آن، بدون خواندن، اجازه چاپ را صادر کرد. همچنین، مقاومتی ۴۸ ساعته از سوی مدیر مسئول روزنامه برای عدم انتشار این مقاله وجود داشت که در نهایت به نوعی دستور چاپ منتج شد.
### پیام شاه و تأثیر آن
نهاوندی درباره جمله معروف محمدرضا پهلوی مبنی بر «صدای انقلاب را شنیدم» مینویسد که این جمله به شکلی عمیق تأثیرگذار بود. او میگوید که این عبارت به نوعی اعتراف شاه به نقض قانون اساسی تلقی شد و به رسمیت شناختن واژه «انقلاب» در ادبیات سیاسی ایران کمک کرد.
### خروج شاه و زندگی در تبعید
نهاوندی در بخش دیگری از کتابش به خروج شاه از ایران و زندگیاش در مراکش و سپس مکزیک اشاره میکند. او طی این سفرها با شاه دیدار کرده و رویدادهای مهمی را توصیف میکند. نهاوندی از اولین ملاقاتش با شاه در مکزیک یاد میکند و از نگرانی و پریشانی شاه سخن میگوید.
در نهایت، آخرین جملههایی که شاه قبل از مرگش بیان کرد، نشاندهنده تلاشهای او برای ارتقاء ایران و تفسیر او از انقلاب است؛ او بر این موضوع تأکید میکند که انقلاب به دلیل فقر نبود، بلکه بیشتر از سوی مرفهین به وقوع پیوست.**دعای هوشنگ نهاوندی برای ایران و ملت**
هوشنگ نهاوندی، تاریخنویس و پژوهشگر، در آثاری که درباره تاریخ ایران نوشته، همواره تکیه بر رنجهای ملت دارد. او به همراه ایوبوماتی کتاب «محمدرضا پهلوی، آخرین شاه ایران (۱۹۸۰–۱۹۱۹)» را تألیف کرده است. این کتاب که در ژانویه ۲۰۱۳ در پاریس منتشر شد، به سرعت با استقبال گستردهای مواجه و در عرض شش ماه، به چاپ سوم رسید. این کتاب بخشی از یک سهگانه از آثار این دو نویسنده در حوزه تاریخ ایران است.
کتاب نخست این مجموعه درباره «شاه عباس بزرگ» است که در سال ۱۹۹۸ توسط انتشارات پرن فرانسه منتشر شد. اثر دوم به نادرشاه افشار اختصاص دارد که هنوز به چاپ نرسیده بود و اکنون سومین کتاب یعنی «آخرین شاهنشاه» به انتشار رسیده است. نویسندگان این اثر مدعی هستند که پس از گذشت بیش از سی سال از درگذشت محمدرضا شاه، با دسترسی به اسناد و مدارک سیاسی، به ویژه اسناد آمریکایی، و همچنین خاطرات شخصیتها که پس از مرگشان اجازه انتشار یافته، به نگارش این کتاب پرداختهاند.
در مقدمه این کتاب تأکید شده که هدف نویسندگان نه دفاع و ستایش از محمدرضا پهلوی، بلکه ارائه مدارک و وقایع بهگونهای واقعبینانه است تا امکان قضاوت منصفانهای درباره او فراهم شود. کتاب با نقل قولی از رضاخان در شب وقوع کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ آغاز شده و به زندگی محمدرضاشاه با جزئیات پرداخته است.
**نقش محمدعلی فروغی در شروع پادشاهی محمدرضا**
نهاوندی و ایوبوماتی در این اثر به موضوع آغاز سلطنت محمدرضا شاه و تأثیر محمدعلی فروغی بر آن پرداختهاند. آنها به نقل از فروغی اشاره میکنند که سرنوشت ایران در آن زمان به شدت تحت تأثیر او و در حال خطر بود. در بخشی از مذاکرات سیاسی، نمایندگانی از روس و انگلیس به فروغی هشدار میدهند که دولتهایشان به سلطنت ولیعهد احترام نخواهند گذاشت، اما فروغی قاطعانه به آنها پاسخ میدهد که تصمیمی برای برگزاری مراسم سوگند سلطنت گرفته شده است.
در ادامه، توضیح داده شده که در پیشبرد این مراسم، حاج محتشمالسلطنه به عنوان رئیس مجلس نمایندگان اقدام به جمعکردن اعضای مجلس و تأمین امنیت تهران کرد. تاریخنگاران میگویند که فروغی با تدبیر خود نهایتاً موفق شد محمدرضا به سلطنت برسد.
**خاطرهای از فرح پهلوی**
بخشی از کتاب به زندگی و خاطرات فرح پهلوی اختصاص دارد. نهاوندی در این فصل، به ذکر خاطرهای از فرح به عنوان رئیس دفترش میپردازد. او به یاد میآورد که فرح در سالهای آخر سلطنت تصمیم میگیرد بدون اطلاع قبلی و حضور خبرنگاران به دیدار مردم برود. او در یکی از شبها که از نزدیک به خانوادهای سر میزند، باعث شگفتی آنها میشود. این رفتار او نمایانگر تلاش فرح برای ارتباط بیشتر با مردم و نزدیک بودن به دغدغههای آنهاست.**تحلیل تبلیغاتی شهبانو و واکنشهای اجتماعی**
در دورهای از سالهای ۱۳۵۵ تا بهار ۱۳۵۶، شهبانو فرح دیبا با دعوت از گروههای مختلف اجتماعی به صرف چای در کاخ نیاوران، سعی کرد تا اثرگذاری بیشتری در جامعه ایجاد کند. این اقدامات به مراتب تاثیرگذارتر از عکسها و فیلمهای خبری بود. او با این روش به عرصه سیاسی ورود پیدا کرد و دیدارهای متعددی با نمایندگان مجلس و فرماندهان ارشد نظامی و همسرانشان برگزار کرد.
هوشنگ نهاوندی، در نقد این رویه، به نگرانی اطرافیان و نخستوزیر وقت، امیرعباس هویدا، اشاره کرد و گفت که این رفتارها به مذاق بسیاری خوش نمیآید. وی همچنین به انتقادات عمومی درباره تجملپرستی شهبانو و مسئولیت او در برخی انحرافات در مراسمها اشاره کرد.
**نگاه شاه به امام خمینی و تحولات انقلاب**
بخش قابل توجهی از کتاب به وقایع انقلاب اختصاص یافته است. نهاوندی به یاد میآورد که پس از ورود امام خمینی به فرانسه، موضوعی درباره او مطرح شد که نتیجهاش این بود که شاه معتقد بود به این موضوع اهمیتی ندارد و نمیتواند برای او مشکلی ایجاد کند. شاه همچنین نگران بود که اگر بلایی بر سر خمینی بیاید، مسئولیت آن به دوش او انداخته خواهد شد.
این بخش همچنین به چهرههای مختلفی چون ابراهیم یزدی و مهدی بازرگان و دیدگاه امام خمینی نسبت به آمریکا و یهودستیزی اشاره دارد و به کمکهای خارجی به انقلابیون برای سقوط شاه پرداخته است.
**تاثیرات رادیو و تلویزیون بر اوضاع بحرانی**
نهاوندی در خاطراتش به تأثیرات اعلامیههای رادیو و تلویزیون ملی ایران اشاره میکند. وقتی گروهی از اندیشمندان به انتقاد از بیتحرکی دولت پرداختند، شاه دستور پخش اعلامیه را به رسانهها داد. نهاوندی پس از شنیدن این اعلامیه در مسیر وزارتخانه با شاه تماس گرفت و او به تأثیر بازار آهنگهای انقلابی پس از آن اشاره کرد. این رویدادها به شدت بر اوضاع سیاسی ایران تأثیر گذاشتند.
**تحلیل تاریخی نهاوندی**
کتاب «سه رویداد و سه دولتمرد» که توسط هوشنگ نهاوندی نوشته شده، به بررسی تجزیه آذربایجان، نهضت ملی کردن صنعت نفت و کودتای ۲۸ مرداد پرداخته و زندگی سه شخصیت کلیدی مانند قوامالسلطنه، دکتر مصدق و سپهبد زاهدی را تحلیل میکند. این اثر به شکل گستردهای به تاریخ معاصر ایران پرداخته و نقش این رویدادها در تحولات کشور را بررسی کرده است.### قوامالسلطنه و تاریخ مشروطیت در ایران
کتاب جدید هوشنگ نهاوندی، بخشی از تاریخ معاصر ایران را به بررسی نقش قوامالسلطنه اختصاص داده است. این بخش به بیان رویدادهایی میپردازد که به صدور فرمان مشروطیت و صدارت قوامالسلطنه منتهی شد. نهاوندی، قوامالسلطنه را در کانون تحولات تاریخی قرار میدهد و به تأثیرات او در رویدادهای آذربایجان و دیگر نواحی اشاره میکند.
نهاوندی تأکید میکند که انقلاب مشروطیت از تحولی آغاز شد که پس از قتل نادرشاه و در پی پایان آرزوهای توسعهطلبانه او به وجود آمد. سپس به دوران تلاطم ایران پس از قتل امیرکبیر میپردازد و به تحرکات روشنفکری و بهبود وضع سیاسی مردم کشور، با وجود محدودیتهای حکومت، اشاره دارد. قوام به عنوان فردی که تلاش میکرد تغییرات مثبتی را به طور مسالمتآمیز به وجود آورد، در این تحولات نقش خاصی ایفا کرد.
در بررسیهای انجامشده، نهاوندی به فعالیتهای قوامالسلطنه در نگارش فرمان مشروطیت و اعتماد دولتمردان به او پرداخته و ضمن مورد توجه قرار دادن نفوذ او در مناطق مختلف، عزل و بازداشت او به دست میرزا سیدضیاءالدین را ذکر میکند.
همچنین، نهاوندی به نقش قوام در پایان غائله گیلان اشاره کرده و نوید میدهد که او با موفقیت در مذاکره با میرزاکوچک خان تلاش کرد تا میانهروشی در برابر بحرانها اتخاذ کند.
### مصدق و ملی شدن صنعت نفت
بخش دیگری از کتاب، به بررسی رویدادهای منتهی به ۲۸ اسفند و ملی شدن صنعت نفت میپردازد و زندگی محمد مصدق را از تولد تا زمان وزارت بررسی میکند. نهاوندی به مواضع مصدق در برابر رضاشاه و نقش او در نهضت ملی شدن صنعت نفت تأکید میکند.
در این بخش، به مناظره تاریخی میان مصدق و سیدضیاءالدین طباطبایی اشاره میشود که در آن مصدق به نقد رفتارهای دیکتاتوری رضاشاه پرداخته و بر بازسازی سیاسی تأکید دارد.
همچنین، نهاوندی به اقدامات قانونی مصدق در عزل قوامالسلطنه و اتخاذ تدابیر اصلاحی علیه فساد اشاره میکند که منجر به سقوط کابینه او شد. نهاوندی همچنین به بازداشت مصدق به دستور رضاشاه و تأثیرات آن بر فعالیت سیاسی او اشاره میکند و این دوران را یکی از مراحل مهم تاریخ معاصر ایران میداند که غالباً تحریف شده است.
این کتاب با هدف بررسی دقیقتر تحولات سیاسی ایران و نقش شخصیتهای کلیدی در این تحولات نگاشته شده و سعی دارد تا تصویری روشن از شرایط تاریخی آن دوران ارائه دهد.تحلیلهای جدید درباره نقش مصدق و زاهدی در تاریخ سیاسی ایران
تحلیلگران تاریخنگاری ایران بر این باورند که محمد مصدق با اقداماتی در حوزه ملی کردن صنعت نفت، تأثیر عمیقی بر سیاست کشور و نمایندگی مردم تهران گذاشت. وی در شرایط بحرانی نفتی با اختیاری جالب توجه بر تسلط انگلیسها غلبه کرد و به جایگاه پیشگامان تاریخی رسید. اما به دلیل ناتوانی در مدیریت این بحران، سرانجام دچار شکستی بزرگ شد. واکنشها به این شکست باعث شده تا وی به شخصیت مظلوم و قهرمان تاریخ تبدیل شود و روایتهایی از او به دست فراموشی سپرده شود.
به گفته احمد نهاوندی، مصدق الهامبخش نهضت ملی شدن صنعت نفت بود و در دوره افول سیاسی خود، سرنوشت مشابهی با قوامالسلطنه داشت. این دو شخصیت، به نوعی به قربانیان نادیده گرفته شده تاریخ تبدیل شدهاند و اکنون نیاز به ارزیابی بیطرفانه حوادث دارند.
بخش دیگری از این کتاب به زندگی سپهبد فضلالله زاهدی و تأثیرات او بر کودتای ۲۸ مرداد میپردازد. زاهدی که در ابتدا رئیس شهربانی بود، با مخالفتهایش با مصدق مطرح شد و بعد از عزل مصدق و نشستن بر مسند نخستوزیری، فرماندهی مخالفان را بر عهده گرفت. نهاوندی در این بخش به دلایل بازنشستگی زاهدی در دوران رضاشاه و اعمال مدیریتی او در مناطق مختلف کشور اشاره میکند.
نهاوندی تأکید میکند که عزل مصدق و نصب زاهدی هنوز هم موضوعی داغ و محل بحثهای حقوقی، سیاسی و عقیدتی در میان محققان و مردم ایران است. سوالاتی نظیر این که آیا شاه حق عزل رئیس دولت را داشته یا نه، هنوز هم در محافل نخبگان مورد بررسی قرار میگیرد.
