فهیمه نظری: بازگشت دکتر محمد مکری، سفیر ایران در شوروی، به تهران در آذر ۱۳۵۹، موجب بروز واکنشهای مختلفی در رسانهها و محافل سیاسی شد. وی در مصاحبهای با روزنامه اطلاعات، توضیح داد که این سفر نه به عنوان احضار رسمی بلکه در راستای ارائه گزارش، دیدار با امام خمینی و ادامه فعالیتهای دیپلماتیک مرتبط با جنگ تحمیلی بوده است.
در تاریخ ۱۰ آذر، دکتر مکری دلیل بازگشتش را توضیح داد و به یادآوری این نکته پرداخت که قبلاً بارها به دولت شوروی هشدار داده بود که در صورت ادامه صدور سلاح به عراق، امکان احضار او به تهران وجود دارد. وی ابراز امیدواری کرد که با تعیین وزیر امور خارجه جدید، «مشکلات محدود کنونی» بهخوبی حل و فصل شود.
مکری همچنین به روابط بین شوروی و عراق اشاره کرد و یادآور شد که بارها به مقامات مسکو خاطرنشان کرده که مردم ایران هرگز عملکرد شوروی در جریان ملی شدن نفت را فراموش نخواهند کرد و نسلهای آینده نیز روابط خود را بر اساس مواضع کنونی شوروی نسبت به جمهوری اسلامی تنظیم خواهند کرد. او خاطرنشان کرد که انتظار میرفت شوروی با محکومیت حمله عراق و توقف کامل فروش سلاح به بغداد، ادعای حمایت خود از انقلاب ایران را ثابت کند، اما این کار را انجام نداد.
مکری: صدور سلاح به عراق باید متوقف شود
وی تأکید کرد که برای حفظ بیطرفی شوروی، لازم است ارسال سلاح به عراق متوقف شود و خاطرنشان کرد که ایران هماکنون خرید سلاح از کشورهای غربی را متوقف کرده است. دکتر مکری همچنین با اشاره به خروج ایران از سنتو و پایان نفوذ حکومت پهلوی، از شوروی پرسید که آیا میتواند با ارسال سلاح به بغداد، به منافع امپریالیسم کمک کند.
در مورد دیدار خود با امام خمینی، او توضیح داد که موضوعات مهمی در این دیدار مطرح شده که در زمان مناسب به اطلاع عموم خواهد رسید و بر ضرورت رصد دقیق رفتار ابرقدرتها و تأثیر انقلاب اسلامی بر مسلمانان شوروی تأکید کرد. مکری اظهار داشت که تلاشها برای معرفی انقلاب در شوروی نباید بهعنوان دخالت در امور داخلی این کشور تلقی شود.
وی همچنین در پایان بخش اول گفتوگوی خود، به «دشمنی» رسانههای غربی و صهیونیستی با انقلاب اشاره کرد و از رسانهها خواست که در نقل مطالب این خبرگزاریها دقت بیشتری داشته باشند.
در تاریخ ۱۱ آذر ۱۳۵۹، روزنامه اطلاعات به «جنجالی» که بازگشت مکری بهوجود آورده بود اشاره کرده و این موضوع را ناشی از «یک سوءتفاهم» توصیف کرد. این روزنامه به نقل از منابع خبری گزارش داد که مکری پس از دیدار با امام و کسب رهنمودهای لازم، عازم مسکو خواهد شد.
در گفتوگوی تکمیلی همان روز، مکری به نقش رسانهها در تحریف سخنانش اشاره کرد و مثالی از آن را مطرح کرد: «وقتی میگفتم ما با ملت عراق دشمنی نداریم و تنها خواهان سرنگونی رژیم بعث هستیم»، این سخنان بهطرز غلطی نقل شد. او در ادامه، به فعالیتهایش در شوروی و اعتراضهایش نسبت به صدور سلاح به عراق اشاره کرد و تأکید کرد که شوروی به توافقهای بلندمدت خود با عراق استناد کرده در حالی که او به آنها یادآوری کرده که پیمانشان با صدام شبیه پیمانهای قبلیشان بود که به مشکلاتی منجر شدند.
مکری همچنین یادآور شد که سلاحهایی که عراق باید علیه اسرائیل استفاده کند، برعکس، بهکارگیری میشود و در اختیار ضدانقلاب در ایران قرار میگیرد و بر همین اساس بار دیگر خواستار توقف صدور سلاح به بغداد از سوی مسکو شد.
### بازگشت پرتنش سفیر ایران از مسکو در اوایل جنگ تحمیلی
سفیر ایران در شوروی، مکری، در اظهارات خود به سفر طارق عزیز، معاون صدام، به مسکو اشاره و نگرانیهای تهران را در این خصوص بیان کرد. او تأکید کرد که این سفر احتمالاً برای افزایش دریافت تسلیحات از شوروی انجام شده و به همین دلیل، در دیداری با مقامهای روس، از جمله قائممقام وزارت خارجه، موضوع حضور طارق عزیز را محکوم کرده است. مکری گفت که مقامهای شوروی ادعا کردند این سفر شاید برای «روشن کردن موضع عراق» بوده است.
او به آنها یادآور شد که اگر چنین است، شوروی باید تجاوز عراق به ایران را «رسماً محکوم» کند. به گفته مکری، مقامات شوروی به سیاست «بیطرفی» اشاره کرده بودند، که او آن را ناقض منطق توصیف کرد و هشدار داد که نسلهای آینده فراموش نخواهند کرد که شهرهای آنان با چه سلاحهایی آسیب دیده است.
سفیر همچنین از نارضایتی مقامهای شوروی از برخی اصطلاحات مطبوعات ایران خبر داد و یادآور شد که فضای رسانهای پس از انقلاب آزادتر شده است. به گفته او، مقامهای روس وعده دادهاند که موضوع را با رهبری شوروی در میان بگذارند و برای «نقشی در خاتمه جنگ» تلاش کنند.
مکری در این مصاحبه تأکید کرد که اگر ارسال تسلیحات در آغاز جنگ متوقف میشد، عراق به سرعت تحت فشار قرار میگرفت. بازگشت او به تهران پس از یک کنفرانس مطبوعاتی انجام شد که به گفته او بخشی از تبلیغات عراقیها را خنثی کرده بود و بعد از آن، او گزارشی به نخستوزیر و امام ارائه داد.
### آبهای خزر؛ موضوعی فراموششده
به گزارش اطلاعات، مکری در ادامه به وضعیت دریای خزر اشاره کرد و گفت که ایران سالها به این حوزه توجه نکرده است. او افزود بر اساس قراردادهای موجود، برای لنگرگیری تا فاصله ۵ مایل نیاز به اجازه کشور مقابل وجود دارد ولی بعد از این فاصله، دو کشور باید بهطور مشترک از منابع استفاده کنند. مکری تأکید کرد که ایران باید از این منابع به نحو احسن بهرهبرداری کند.
در ادامه، وی به گفتگوهای پیشین درباره توقف ارسال تسلیحات به عراق اشاره و گفت که مقامات شوروی به تازگی اعلام کردهاند که این ارسال را متوقف کردهاند با این حال، او خواستار یک «اعلام رسمی» در این مورد است.
### انعکاس جنگ در شوروی
مکری همچنین به نحوه انعکاس جنگ ایران و عراق در رسانههای شوروی پرداخت و بیان کرد که عدم استقلال این رسانهها مانع از محکومکردن عراق شده است. او به محدودیتهای موجود در زمان سخنرانیها اشاره کرد و از لزوم فراهم کردن فرصتی برابر برای ایران در رسانههای شوروی سخن گفت. با این حال، تأثیر انقلاب اسلامی در شوروی را بارز دانست و اشاره کرد که برخی از مردم آذربایجان شوروی در زمان انقلاب، با مردم ایران ابراز همدردی کردهاند.
در پایان، مکری تاکید کرد که ایران به هیچوجه از مواضع خود کوتاه نخواهد آمد و اظهار داشت روابط بین ایران و شوروی باید بر مبنای دوستی میان همسایگان باشد، نه نگرشی کوچک به ایران.
