به گزارش خبرگزاری **خبرآنلاین** و به نقل از ایبنا، کتاب «عمارت معمور؛ خاطرات منوچهر بهنام، نخستین سفیر ایران در امارات عربی متحده (۱۳۵۵-۱۳۵۱)» به تلاش شفیقه نیکنفس و رویا محمدلو از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران منتشر شد.
این اثر، پس از پیشگفتار، به سه فصل اصلی تقسیم میشود که شامل تولد، خانواده، تحصیلات و فعالیتها در وزارت امور خارجه، اعزام به امارات عربی متحده، افتتاح سفارت و پایان مأموریت همراه با بازگشت به ایران است و حاوی زیربخشهای مرتبط با موضوعات اصلی میباشد.
خاطرات سیاسیون و دیپلماتها نه تنها به لحاظ تاریخی، بلکه از منظر آموزشی و اطلاعاتی برای فعالان حوزه دیپلماسی، پژوهشگران و عموم مردم بسیار ارزشمند است. این کتاب که به روش تاریخ شفاهی و مصاحبه با منوچهر بهنام تدوین شده، یکی از اسناد مهم در این زمینه محسوب میشود.
منوچهر بهنام به عنوان نخستین سفیر ایران در امارات عربی متحده در دولت محمد مصدق به تأسیس سفارتخانه ایران در آن کشور و حفاظت از سه جزیره ایرانی تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی پرداخته است. وی با سه دهه فعالیت در وزارت امور خارجه، روابط ایران با کشورهای دیگر را گسترش داد. این کتاب به بررسی ابعاد تاریخ دیپلماسی ایران و تأکید بر تعلق جزایر خلیجفارس به ایران نیز میپردازد.
همچنین، در این اثر به برخی زمینهها از جمله مقررات اداری وزارت امور خارجه در دوره پهلوی و دخالتهای نهادهای صاحب نفوذ اشاره شده است که با بیانی شفاف و طنزآمیز ارائه شدهاست. تعاملات دیپلماتیک بهنام با شخصیتهای influential منطقه و نکات آموزندهای که برای دیپلماتهای جوان به جا میگذارد، از دیگر جذابیتهای این کتاب است.
منوچهر بهنام در پنجم تیر ۱۲۹۶ در اصفهان متولد شد. وی تحصیلات خود را در اصفهان آغاز کرد و پس از تعطیلی مدارس در بغداد، به دنبال تقویت زبان فرانسه به مدرسه «آلیانس» رفت. پس از بازگشت به ایران و دریافت دیپلم، در رشته حقوق قضایی دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و در ۱۳۲۰ فارغالتحصیل شد. او به استخدام وزارت امور خارجه درآمد و زیر نظر عباس فروهر فعالیت خود را آغاز کرد.
بعد از پایان جنگ جهانی دوم، بهنام در ماموریتهای مختلف به کشورهای متعددی سفر کرد و در سال ۱۳۲۶ نخستین ماموریت خود را به یوگسلاوی نیز انجام داد. بخشی از خاطرات او به تجربههای تلخ مردم در دوران جنگ مربوط میشود و پس از یک سال به سوئد اعزام شد.
از جذابترین حوادث زندگی او ملاقات با دکتر محمد مصدق است که به تصویری هیجانانگیز از آن دوران پرداخته است. این وقایع شامل قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ و کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ میشود که در زمان فعالیت وی در وزارت امور خارجه رخ داده است.**اطلاعات و مطبوعات تحت مدیریت بهنام**
منوچهر بهنام به عنوان فردی کلیدی در حوزه اطلاعات و مطبوعات در دوران وزارت دکتر حسین فاطمی، مسئول مسئولیت جمعآوری مذاکرات مجلس و ارائه گزارش به وزیر بود. این جایگاه موجب آشنایی او با تعدادی از وکلای برجسته مجلس، از جمله دکتر سیدعلی شایگان و مظفر بقایی، شد. پس از واقعه ۲۸ مرداد، در حالی که روزنامهها تعطیل شدند، بهنام تلاش کرد نشریه وزارت امور خارجه را دوباره منتشر کند و از مطالب روزنامه «راه مصدق» و دیگر نشریات استفاده کرد که این اقدام برای او مشکلاتی به دنبال داشت. در نهایت، سپهبد زاهدی دستور تبعید او را به جزیره خارک صادر کرد، اما با دخالت عبدالله انتظام، وزیر امور خارجه وقت، این موضوع منتفی شد.
**ماموریتهای بینالمللی بهنام**
از دیگر فعالیتهای منوچهر بهنام، چهار سال خدمت در آرژانتین به عنوان افتتاح کننده سفارت ایران و سپس ادامه فعالیتها در برزیل به عنوان دبیر اول سفارت بود. پس از بازگشت به ایران، او به ریاست اداره گذرنامه منصوب و سپس به عنوان سرکنسول به هند اعزام شد. در این زمان، او با ملکه انگلیس در کلکته دیدار کرد.
در سال ۱۳۴۲، او پس از اتمام مأموریتش در هند، به عنوان رایزن به لبنان رفت. در دوران حضورش در بیروت، بهنام موفق به کشف ماجرای صدور گذرنامههای تقلبی برای یهودیان شد. در سال ۱۳۴۱، پس از محمدحسین نجم، او سفیر ایران در بیروت شد.
**بازگشت به ایران و تشکیل دفتر کمکهای فنی**
بهنام در اواخر دهه ۵۰ به ایران بازگشت و به دستور دکتر عباسعلی خلعتبری، وزیر امور خارجه، دفتر کمکهای فنی را برای تمرکز بر کمکهای ایران به کشورهای دیگر تأسیس کرد. او به همراه یک هیئت سیاسی به دوبی و شارجه سفر کرد تا مکانیزم تحویل سهم شارجه از درآمد نفت جزیره ابوموسی را به شیخ سلطان بن محمد القاسمی، امیر شارجه، حواله کند.
**نخستین سفیر ایران در امارات متحده عربی**
منوچهر بهنام در مهرماه ۱۳۵۱ به عنوان نخستین سفیر ایران در امارات متحده عربی معرفی شد. او قبل از اعزام به امارات، سه ماه فرصت داشت تا پروندههای مربوط به جزایر سهگانه ایرانی را مطالعه کند و برای کسب اطلاعات بیشتر به شهرهای جنوبی ایران سفر کرد. روز چهارم دی، با حضور در محضر شاه، نظرات خود را درباره جزایر و سیاستهای ایران در خلیج فارس بیان کرد و سپس به امضای قسمنامهای مبنی بر حفظ مصالح کشور پرداخت.
در دوازدهم دی ۱۳۵۱، به همراه دبیر اول سفارت به دوبی رفت و با شیخ راشد بن سعید آل مکتوم دیدار کرد. بعد از آن، به ابوظبی رفته و در هتل اقامت گزید. در بیستوهشتم دی، با تشریفات معمول استوارنامهاش را تسلیم کرد. بهنام در این دوره با چالشهایی از جمله نبود ساختمان مناسب برای سفارت مواجه بود و تا زمانی که امکانات مناسب فراهم نشد، در هتل اقامت داشت.سفیر ایران در امارات، منوچهر بهنام، پس از مدتی اقامت در هتل هیلتون به ابوظبی سفر کرد. پس از اعلام حضور او، افراد زیادی روزانه به دیدنش میرفتند؛ در این بین حاج عیسی محفوظ، جواهرفروش بحرینی، به طرح احداث سفارت ایران در زمینی که به او تعلق داشت، پرداخت. پس از توافق با سفیر، ساخت سفارتخانه آغاز شد که این پروژه دو سال به طول انجامید و در این مدت بهنام در هتل هیلتون ساکن بود.
سفیر ایران همچنین به جستجوی مکانی برای دفتر سفارت پرداخت و عمارتی را که بهعنوان محل سکونت شیخ خالد (برادر شیخ زاید) بود، اجاره کرد. این مکان با هزینه شیخ خالد آماده شد. در این دوران، تنها کارمند سیاسی سفارت، موسی شریعت، به ابوظبی فرستاده شد که بهخوبی به زبان عربی تسلط داشت و بسیار مورد توجه سفیر بود. پس از دو سال، موسی به عنوان کنسول به دبی منتقل شد.
پس از تقدیم استوارنامه، منوچهر بهنام با مقامات مختلف از جمله امیران دوبی و شارجه دیدار کرد. فقط شیخ راسالخیمه پذیرفت که با او ملاقات نکند، زیرا حضور سفیر ایران به معنای کنارهگیری از ادعای جزایر تنب بود. با این حال، روابط سفیر با امیر راسالخیمه به مرور زمان بهبود یافت و به ملاقاتهای دیپلماتیک با سایر سفرای خارجی از جمله انگلستان و پاکستان پرداخت.
در همین راستا، سفیر ایران به دیدار امام موسی صدر، رئیس شیعیان لبنان، و دیگر شخصیتهای سیاسی و نظامی نیز پرداخت. در طول ماموریت چهار ساله او، ناوهای ایرانی در ابوظبی و دبی حضور داشتند و مورد احترام مقامات اماراتی قرار میگرفتند. در عین حال، برخی حوادث در این مدت به کمک سفیر و همت حاکم امارات حل و فصل گردید.
ماموریت منوچهر بهنام در ابوظبی در تاریخ دوازدهم دی ۱۳۵۵ به پایان رسید، هرچند به دلیل برخی امور، او تا نهم بهمن در ایران نماند. وزیر امور خارجه امارات به افتخار او مراسمی برگزار کرد و هدیهای به رسم یادبود تقدیم کرد. پس از بازگشت، او به سمت بازرس عالی وزارت امور خارجه منصوب شد و در اول بهمن ۱۳۵۶، بهدلیل دریافت نشانهای مختلف، به بازنشستگی رسید.**درگذشت شخصیت برجسته سیاسی**
شخصیتی که در عرصه دیپلماسی ایران نقش مهمی ایفا کرده بود، در تاریخ بیست و چهارم شهریور ۱۳۹۰ دار فانی را وداع گفت.
**معرفی به پادشاه**
خاطرات منوچهر بهنام درباره معرفی خود به شاه و موضوع حاکمیت ایران بر جزایر سهگانه بسیار جالب توجه است. وی در تاریخ دوازدهم دیماه ۱۳۵۱ به امارات عربی متحده اعزام شد و پیش از آن سه ماه را به مطالعه پروندههای مربوط به این جزایر و وضعیت کلی امارات اختصاص داد. به گفته وی، جزایر سهگانه به وضوح متعلق به ایران بوده و انگلیسیها به بهانههای مختلف آنها را اشغال کردند.
وی توضیح داد که در سال ۱۹۰۴، پرچم ایران به اهتزاز درآمد اما انگلیسیها آن را پایین کشیدند. بهنام خاطرنشان کرد که کشور ایران هرگز ادعای مالکیت خود بر این جزایر را از دست نداده است.
**مراحل معرفی به شاه**
قبل از آغاز ماموریت، به دستور وزیر امور خارجه، توسط دکتر خلعتبری به شاه معرفی شد. به گفته او، این روند معمولا شامل پرسش و پاسخهایی بود که پاسخ ندادن به آنها مشکل ساز بود. به همین دلیل، او وقت زیادی برای یادگیری اسامی و ویژگیهای شیخهای هفتگانه امارات صرف کرد.
وی اظهار میدارد که در اوایل دیماه به او اطلاع داده شد که فارغ از استرسهای معمول، برای ملاقات با شاه آماده شود. در این ملاقات که در کاخ نیاوران برگزار شد، بهنام توانست پس از انتظار در اتاقی جداگانه، به نزد شاه برود. پس از ادای احترام، شاه به او خوشامد گفت و درباره آشناییاش با زبانهای مختلف پرسید.
شاه در ادامه نظرات خود را درباره سیاستهای ایران در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس توضیح داد و قدرت نفت در آن منطقه را نیز مورد بررسی قرار داد. این گفتوگو نشان از توجه عمیق پادشاه به مسائل منطقه داشت و بهنام دستوراتی از وی دریافت کرد که نشاندهنده نقش موثر ایران در آن زمان بود.در یک نشست خبری، اطلاعاتی از روابط ایران و عربستان سعودی و موضوعات مهم دیگری از سوی شاه مطرح شد. وی در اشاره به جزایر سهگانه ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک گفت: «به انگلیس اعلام کردم که اگر جزایر را به ما برنگردانند، خودمان از طرق دیگر آنها را خواهیم گرفت.» این اظهارنظر موجب شگفتی من شد، چرا که تصور میکردم چگونه میتوان با نیروی دریایی قدرتمند انگلیس درگیر شد. با این حال، به تصوری بودن این سخن او در حضور وزیر امور خارجه ادامه میدادم.
لازم به ذکر است که در مذاکراتی که در دوران خدمت من با مقامات امارات عربی متحده صورت گرفت، تنها دو بار موضوع حاکمیت ایران بر این جزایر مطرح شد که بهطور کلی مورد توجه قرار نگرفت.
کتاب «عمارت معمور؛ خاطرات منوچهر بهنام، نخستین سفیر ایران در امارات عربی متحده (۱۳۵۱-۱۳۵۵)» به کوشش شفیقه نیکنفس و رویا محمدلو با طول ۲۱۵ صفحه، در ۳۰۰ نسخه و با قیمت صد هزار تومان از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران منتشر شده است.
