دفتر «خانهسازی برای مستضعفین» که توسط حسن کروبی در پس از انقلاب اسلامی تأسیس شد، بهطور غیررسمی در برخی مناطق تهران زمینهای مصادرهشده را بین مردم تقسیم میکرد. این فعالیتها به ویژه در زمان مدیریت محمد توسلی برای شهرداری تهران مشکلاتی ایجاد کرده بود. این دفتر نهتنها با بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در تعارض بود، بلکه در برخی موارد رفتارهای تندروانهای را از خود نشان میداد که نهادهای رسمی آن را پذیرا نبودند، از جمله حمایت از دانشجویانی که به هتلها حمله میکردند.
محمد توسلی در خاطرات خود به نقد این ماجرا پرداخت و اظهار داشت: «این دفتر بدون توجه به قوانین و نظارتهای شهرداری، اقدام به ساخت مسکن برای مستضعفین میکرد و فعالیتهایش مغایر با برنامههای مدیریت شهری بود.»
این اقدامات در هفته آخر آبان ۱۳۵۸ منجر به صدور حکم تعقیب از سوی دادستان انقلاب شد. با این حال، یک هفته قبل از این حکم، روزنامه کیهان گفتوگویی جامع با حسن کروبی انجام داد که در تاریخ یکم آذر منتشر شد و کروبی به انتقادات علیه خود پاسخ داد.
در این گفتوگو، کروبی به تفاوتهای بین دفتر خانهسازی و بنیاد مستضعفین اشاره کرد و اظهار داشت: «هدف ما تأمین مسکن و هماهنگسازی نهادهای انقلاب بوده و معتقدیم که اموال مصادرهشده باید به مستضعفین تعلق گیرد.»
او ادامه داد: «با وجود ایجاد بنیاد مستضعفین، هنوز طرحهای انقلابی نیاز به عملیسازی دارند و باید به گونهای باشند که مردم به وضوح آن را لمس کنند. هدف از تأمین مسکن، واقعاً رفع مشکل بیمسکنی است و ما باید از طریق نهادهای انقلابی به این اهداف دست یابیم و اجازه ندهیم که آرمانها دچار انحراف شوند.»
کروبی همچنین اشاره کرد که تاریخ نشان داده است پس از هر انقلاب، موضوع مسکن در اولویت قرار میگیرد ولی واقعیتهای اجتماعی هنوز هم نیاز به توجه و اصلاح دارند.**رابطه دفتر با نهادهای انقلاب اسلامی چگونه است؟**
به گزارش خبرنگار ما، پیش از یک هفته، همکاری دفتر با بنیاد مسکن در سطح خوبی قرار داشت، اما اخیراً با نگرانیهایی روبرو شدهایم. برخی افراد ثروتمند که آپارتمانهایشان تحت تأثیر قرار گرفته است، به نظر میرسد به دنبال جلب حمایتهای نهادهایی نظیر دادستانی و بنیاد مستضعفین به منظور حمله به دفتر هستند. این افراد به نوعی سعی دارند با استفاده از بنیاد مسکن به ما فشار بیاورند. در این شرایط، از مسئولان بنیاد مسکن میخواهیم که به عزت انقلابی خود پایبند بمانند و به جای ایجاد درگیری، تلاش کنند که مسائل را به شکل هماهنگ حل نماییم.
**آیا هنوز در دریافت ساختمانهای سرمایهداران با مشکلاتی مواجه هستید؟**
در پاسخ به این سؤال، باید گفت که ما فرایند شناسایی آپارتمانها را به دقت انجام میدهیم و مالکین را دعوت میکنیم تا با ما همکاری کنند. به تازگی حتی اعلامیهای صادر کردهایم که هر گونه معامله مربوط به این ساختمانها باید تحت نظر دفتر انجام گیرد تا قیمتها عادلانه تعیین شود. در گذشته، برخی ساختمانها به طور غیرقانونی به فروش رفته بودند. هدف ما شناسایی ساختمانهای خالی و دعوت از مالکین برای اجاره یا فروش آنهاست؛ و ما به مذهب یا مرام سیاسی مالکین توجهی نداریم.
شایان ذکر است که برخی از اعضای کمیته صنفی به شکل جدی در کار ما سنگاندازی میکنند. ما به شدت معتقدیم که باید افرادی با صلاحیت در راس این کمیتهها قرار گیرند تا به مشکلات مردم توجه جدی شود. ما باید به گفتگو با مردم بپردازیم و از ایجاد نارضایتیها جلوگیری کنیم.
**چگونگی تأسیس دفتر و تأمین هزینهها**
دفتر با دغدغه مسکن از سوی امام خمینی (ره) تأسیس شده است و نخستین کمک مالی به آن از حساب شماره ۱۰۰ بود. شروع کار ما با اسکان خانوادههای شهدا و مجروحین انقلاب بود و در مراحل بعدی، به زندانیان سیاسی نیز رسیدگی شده است. تا کنون موفق به اسکان بیش از هزار خانواده شدهایم، که عددی ناچیز در برابر نیازهای موجود به شمار میرود. با این حال، کار در شرایط فعلی با چالشهایی همراه است و مشکلاتی از جمله محدودیتها و کارشکنیها وجود دارد که بر روند کار تأثیر گذاشته است.در یک بررسی تازه، مسئله اسکان دانشجویان به عنوان موضوعی مهم در جامعه مورد توجه قرار گرفت. به گفته مسئولان، انتخاب هتلها برای اقامت دانشجویان بیانگر کمبود امکانات مسکن در سال جاری است و دولت و نهادهای مسئول باید اقداماتی جدیتر برای حل این مشکل انجام دهند. مسئولان معتقدند که نباید دانشجویان هر سال به دنبال مسکن در کوچهها باشند و این مسئله نیاز به پیشبینی و آمادهسازی از سوی مقامات دارد.
اینگونه مسائل باعث شده که برخی کمیتهها به فکر اقدام برای تخلیه دانشجویان بیفتند، که در صورت عدم همکاری، مشکلات بیشتری ایجاد میشود. در عین حال، انتقاداتی بر عدم دخالت برخی نهادها مطرح شده است. مسئولان در چارچوب وظایف خود اعلام کردهاند که سعی دارند نقش خود را بهعنوان یک هماهنگکننده ایفا کنند. آنها پیشنهاد کردهاند که دانشجویان به جستجوی مکانهای قابل سکونت بپردازند تا از امکانات سازمان بهرهمند شوند.
کار اسکان ۶ هزار دانشجو توسط مسئولان انجام شده، اما این اقدامات با فشارهایی از سوی مراجع قضائی همراه بوده است. انتقادات از این مسئولان به خاطر اسکان افراد به ویژه از جمله زندانیان سیاسی، به وجود آمده و سوالاتی درباره قوانین حاکم مطرح شده است. مسئولان بر این باورند که نمیتوانند ساختمانها را خالی نگه دارند و به دنبال راهحلهایی برای حل مشکلات مسکن با استفاده از ساختمانهای خالی هستند.
در پاسخ به سوالاتی درباره منابع مالی، مسئولان از کمکهای خیرین و منابع دیگر صحبت کردند و اشاره کردند که تلاش دارند با نقد کردن زمینها و کاهش قیمتها، شرایط مناسبتری برای اسکان اقشار کمدرآمد فراهم کنند. هدف نهایی آنها ایجاد تحولی بنیادی در وضعیت مسکن برای افراد مستضعف جامعه است.در راستای تأمین مسکن برای مستضعفان، طرحی جدید به مرحله اجرا درآمده است که به موجب آن، بخشی از درآمد حاصل از فروش زمینها به این منظور اختصاص خواهد یافت. طبق برنامهریزی انجام شده، ابتدا آپارتمانهایی که در حال حاضر وجود دارند شناسایی خواهند شد. همچنین زمینهایی که متعلق به بانکها و بیتالمال هستند، مصادره و در کنار آن، تعدادی از آپارتمانها نیز با قیمت مناسب از صاحبان واقعی خریداری میشود. هدف این است که به زودی، ۵۰ هزار خانواده در فاصله ۵ ماه صاحب مسکن شوند. این طرح ضربتی به گونهای طراحی شده که به سهولت و تسریع در تحقق اهداف انقلاب اسلامی کمک کند.
مسئولین طرح بر این باورند که برخی از زمینها، به ویژه آنها که در موقعیتهای تجاری و کسبی قرار دارند، باید مدیریت و بهرهبرداری مستقیم از سوی نهادهای ذیربط صورت گیرد تا از تبدیل مستضعفان به مرفه جلوگیری شود. ایشان تاکید کردند که واگذاری بیرویه زمینها به افراد میتواند مشکلاتی را به همراه داشته باشد و برخی افراد حتی به شهردار تهران نسبت به این تصمیمات معترض شدهاند.
برخی از مسئولان بر سر رعایت ضوابط شهرسازی به ایجاد چالشهایی پرداختهاند. با این حال، تأکید شده که احترام به قوانین نباید مانع از تحقق آرمانهای انقلاب اسلامی شود. همچنین، به اینکه ضرورتهای اجتماعی گاهی ایجاب میکند که از قالبهای قانونی خشک خارج شویم، اشاره کردند.
نکته مهمی که در این طرح وجود دارد، تلاش برای برقراری عدالت اجتماعی است. افرادی که در این طرح فعال هستند، بیان کردند که تا زمانی که همه مردم حداقل یک اتاق نداشته باشند، نباید هیچکس مجاز باشد که بیش از یک اتاق در اختیار داشته باشد. در این خصوص، نیز تاکید شده که عدالت اسلامی اینگونه است که هیچ فردی نباید زیر باران و برف زندگی کند در حالی که دیگران ثروتهای زیادی داشته باشند.
در همین راستا، خاطرهای از امام خمینی درباره عدالت اجتماعی ذکر شده است. امام در پاسخ به سؤالی پیرامون تعریف عدالت اجتماعی، مثال زندهای از تقسیم داراییهای افراد به اشتراک گذاشتند و بر ضرورت توجه به این موضوع در برنامهریزیهای جاری تاکید کردند. به طور کلی، هدف این طرح کمک به مستضعفان و ایجاد شرایط برابر برای تمامی شهروندان است.### افزایش مهاجرت به تهران و تدابیر جدید
اخیراً شهردار تهران اعلام کرده است که یک میلیون و نیم مهاجر وارد این شهر شدهاند و جمعیت آن رو به افزایش است. این اعلام در حالی انجام شد که وی به نگرانیهای مردم اشاره کرده و سعی در به اشتراکگذاری چارههایی برای این موضوع داشت. بررسیها نشان میدهد که انتشار چنین خبری ممکن است باعث تحریک افراد بیشتری به مهاجرت به تهران شود که این امر در نهایت ممکن است معضلات بیشتری را به همراه داشته باشد.
مسئولان میگویند که افزایش جمعیت و خوشاقبالی برخی از افراد به دلیل ناکافی بودن برنامههای واقعبینانه دولتی است. در حالی که پروژههای مسکن انقلابی در حال پیادهسازی هستند، انتظار میرود که برنامههای نظارتی نسبت به زمینخواری و سوءاستفادههای دیگر نیز تقویت شود.
مدیران محلی تاکید دارند که مشابه این تدابیر باید در شهرستانها و روستاها نیز به کار گرفته شود. آنها قصد دارند با راهاندازی پروژههای سازندگی در حوزههای مربوط به آب و کشاورزی مشکلات روستاییان را رفع کنند. به همین منظور، قرار است روستانشینان از طریق نامه و نمایندگان خود کمبودها و مشکلاتشان را گزارش دهند.
### برنامههای مسکن و زیرساختها
تاکنون اقدامات موجود در زمینه مسکن کم بوده و با نیازهای ملی قابل قیاس نیست. با این حال، برخی دستاوردها همچون ساخت ۱۵۰۰ دستگاه ساختمان، که قرارداد آنها امضا شده و روند کار ۳۰ تا ۶۰ درصد پیشرفت داشته، نمایانگر عزم جدی برای حل مشکلات میباشد.
دفتر برنامهریزی همچنین از ساخت بیمارستانی ویژه معلولان در دهکده ملارد کرج خبر داده و اعلام کرده است که برای تکمیل این پروژه کمکهای بیشتری نیاز است. در عین حال حدود ۱۵۰۰ قطعه زمین به واجدان شرایط واگذار شده است.
### تأمین مسکن برای اقشار آسیبپذیر
نکته دیگری که مطرحشده، پتانسیل استفاده از خانههای مصادرهای برای تأمین مسکن برای اقشار نیازمند است. تعدادی از افراد ثروتمند میتوانند از این خانهها خریداری کنند و منابع مالی به دست آمده به ساخت ساختمانهای مناسب برای مستضعفین اختصاص یابد.
با این وجود، چون بسیاری از خانهها و آپارتمانهای مصادرهای در اختیار این نهاد نیست، امکان خرید آنها با دشواریهایی روبروست. این مسائل و چالشها نشاندهنده نیاز به برنامهریزی جامعتر و هماهنگتر در سطح ملی است.بنیاد مستضعفین بهدلیل بیتوجهی به پروژههای ناتمام، انتقادات شدیدی را به خود جلب کرده است. به گفته منابع معتبر، پروژههای مسکونی در شهرک غرب و اکباتان که تا به امروز هزینههای زیادی صرف آنها شده، در معرض تخریب ناشی از عوامل جوی قرار گرفتهاند. کارشناسان بر این باورند که بنیاد میتواند با مشورت با متخصصان و بررسی وضعیت ساختمانهای نیمهتمام، اقدام به تکمیل آنها کند و در نهایت منابع مالی حاصل از فروش این واحدها را به تأمین مسکن برای اقشار کمدرآمد اختصاص دهد.
از سوی دیگر، نگرانیها در مورد سیاستهای شهرداری در مورد ساختوساز جدید نیز مطرح شده است. شهردار اخیراً اعلام کرده است که بهدنبال گود عربها، نزدیک به دویست واحد مسکونی جدید ساخته خواهد شد، اما این امر ممکن است تنها به تکرار وضعیت فعلی منجر شود. این نگرانی وجود دارد که ساکنان جدید به همان مشکلات ساکنان قبلی دچار شوند.
در این راستا، برخی مسئولان بر این نکته تأکید دارند که باید به جای ایجاد موانع، همکاری و هماهنگی در اجرای پروژههای مسکونی را تقویت کنند. آنها معتقدند که یک کشور انقلابی نمیتواند شرایط پیشین را ادامه دهد و در صدد بهبود اوضاع مسکونی برای ساکنان گود عربها هستند. همزمان با اسکان جدید، پیشنهاداتی برای تبدیل این فضا به مناطق سبز نیز مطرح شده است.
