به نقل از ایبنا و بر اساس گزارش خبردونی، نشست بررسی کتاب «وطن یا سیلیستره» اثر نامق کمال با ترجمه ساغر منشی، در تاریخ یکم آذرماه، ساعت ۲۰ به صورت آنلاین برگزار شد. این برنامه با همکاری انجمن ایرانی تاریخ و نشر یام برگزار و با سخنرانی محمد بیطرفان به عنوان دبیر نشست و حضور اهل قلمی چون حسن حضرتی و بهروز محمودی بختیاری، بر جذابیت جلسه افزود.
**موضوع عشق به وطن در تقابل با هنجارهای جنسیتی**
بیطرفان در ابتدای نشست، ضمن خوشآمدگویی به شرکتکنندگان، نامق کمال را به عنوان یکی از برجستهترین نویسندگان دوره تنظیمات عثمانی معرفی کرد. او به تطابق زمان برگزاری این نشست با ترجمه جدید خود از تاریخ اسلام کمبریج اشاره کرد و افزود: «وطن یا سیلیستره» که در سال ۱۸۷۳ نوشته شده، به پیشرفت تئاتر مدرن ترکیه کمک کرده و محتوای سیاسی آن منجر به تظاهرات و تبعید کمال و دیگر اعضای ترکان جوان شد. او به انتقال داستان ملودراماتیک نمایشنامه اشاره کرد، که در آن قهرمان زن به میدان جنگ میرود تا عشقش را باز یابد.
بیطرفان تصریح کرد که این اثر، رویارویی عشق به وطن و هنجارهای جنسیتی سنتی را در بستر جامعهای نشان میدهد که به شدت تحت تأثیر این هنجارها است. او همچنین تأکید کرد که کمال در این دوران، باورهای اسلامی را موقتا کنار گذاشته، اما در نهایت به نظم اسلامی برمیگردد.
**نگاه به استبداد در تئاتر عثمانی**
ساغر منشی، مترجم اثر، دومین سخنران نشست بود و گفت: آشنایی او با این نمایشنامه به دوران تحصیلات دکتریاش برمیگردد. او اشاره کرد که هرچند این نمایشنامه در دهه هفتاد قرن نوزدهم نوشته شده، نام کمال و واژه وطن به صورت مکرر در مباحث تاریخی مربوط به مشروطه دوم عثمانی به چشم میخورد. منشی تأکید کرد که بررسی این اثر ضروری است تا تأثیر آن بر تحولات اجتماعی و سیاسی پس از آن درک شود.
نشست به روشنی نشان داد که «وطن یا سیلیستره» نه تنها داستانی عاشقانه و جنگی است، بلکه تأثیرات عمیقتری بر مفهوم ملیگرایی و آزادیخواهی در تاریخ معاصر دارد.عنوان: نمایشنامه «وطن یا سیلیستره»؛ تحولی در تاریخ تئاتر ترکیه
به تازگی، نمایشنامهای که نام آن «وطن یا سیلیستره» است، توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است. این اثر، به قلم نامق کمال، یکی از بزرگترین روشنفکران دوران مشروطه، در واقع نشاندهنده نگرشهای نوین اجتماعی و ملیگرایی در ترکیه است. نامق کمال که تجربههایی از تئاتر فرانسه داشته، در برابر نمایشهای سنتی ترکیه ایستادگی کرده و آن را عامل ابتذال میدانسته است. این نمایشنامه به عنوان نخستین اثر وی و یکی از برجستهترین آثار قرن نوزدهم ترکیه محسوب میشود.
در این زمینه، بهروز محمودی بختیاری، در نشست اخیر درباره این نمایشنامه تأکید کرد که نامق کمال در تئاتر ترکیه نقطه عطفی ایجاد کرده است. او در مقایسه با میرزا فتحعلی آخوندزاده در ادبیات نمایشی ایران، این اثر را همچون تیر آرش دانست که مرزهای تئاتر عثمانی را گسترش داده است. نام یکی از شهرها بر روی نمایشنامه نشاندهنده اهمیت زمین و هویت جغرافیایی است.
محمودی همچنین اشاره داشت که «وطن یا سیلیستره» در دل خود داستانی عاشقانه را در بطن جنگ روایت میکند. تأثیرات این اثر در بین نمایشنامهنویسان ایرانی به وضوح دیده میشود و نشاندهنده تبادل فرهنگی میان نقاط مختلف خاورمیانه است. با توجه به تاریخ تئاتر در ترکیه، این نمایشنامه نقش محوری در شکلگیری افکار عمومی ایفا کرده و الهامبخش روشنفکران در دوران پهلوی اول بوده است.
در نهایت، این اثر به نوعی دعوتنامهای برای اندیشیدن درباره عشق به وطن و هویت ملی محقق میشود و احساسات مخاطبان را درگیر میکند.حسن حضرتی در سخنانی، به معرفی تأثیرگذارترین نمایشنامه در تاریخ عثمانی پرداخت و تأکید کرد که اگر چه این نمایشنامه نخستین اثر در این زمینه نیست، اما بدون شک نقش مهمی در شکلدهی به اندیشههای آن زمان ایفا کرده است. وی نامق کمال را به عنوان شخصیت برجستهای معرفی کرد که از لحاظ فکری و هنری تأثیر عمیقی در دوران خود داشت.
به گفته حضرتی، کمال به دوره نوعثمانیان تعلق دارد و از سال ۱۸۶۴ به عرصه فعالیتهای سیاسی و اجتماعی عثمانی ورود کرد. او در تلاش برای اصلاح ساختارهای عثمانی و تحقق نظام مشروطه و قانون اساسی، نقشی بسزا ایفا کرده است. در این دوران، اصلاحات ساختاری که به دست تنظیماتچیها انجام میشد، بیشتر بر بهبود امور بوروکراتیک متمرکز بود و هیچگاه شامل هدف قرار دادن پادشاه نمیشد. بر خلاف آن، نوعثمانیها به راس هرم قدرت حملهور شدند.
حضرتی همچنین اشاره کرد که هیچیک از اندیشمندان نوعثمانی به اندازه نامق کمال در عرصه تألیف و سخنرانی فعال نبودهاند. این شخصیت نه تنها در کمیسیون تدوین پیشنویس قانون اساسی مشروطه اول عثمانی به عنوان یک روزنامهنگار بدون سمت سیاسی حضور داشت، بلکه در عرصههای مختلف اصلاحطلبی نیز تأثیرگذار بوده است. سلطان عبدالعزیز نیز به دلیل شرایط آن دوران نسبت به نوعثمانیها بدبین بود و گمان میکرد که آنها در صدد برکناری او هستند، امری که در نهایت محقق شد.
در نهایت، حضرتی خاطرنشان کرد که متن این نمایشنامه همه را به وطنپرستی دعوت میکند و گاهی به اشتباه به ترکگرایی متهم میشود. وی یادآور شد که مفهوم وطن در ادبیات کهن به معنای خانه بوده و نه کشور. به اعتقاد او، ایده ناسیونالیسم و ملتگرایی در این دوره شروع شده و از آن زمان به بعد، هویت ملی به معنای جدیدی تغییر یافته است. حضرتی بر این باور است که بررسی این اثر در شرایط کنونی ایران نیز میتواند ارتباط نزدیکی با مسائل امروز داشته باشد.
