در پی پیشرفتهای اخیر در همکاریهای بینالمللی، پیمان بریکس اقدام به گسترش دامنه فعالیتهای خود کرده است. این اتحادیه که با هدف ایجاد تعادل در نظام مالی جهانی و کاهش وابستگی به اقتصادهای غربی تأسیس شده، به تدریج از حوزههای اقتصادی و سیاسی فراتر رفته و به عرصههای علمی، آموزشی و فرهنگی نیز وارد شده است. در سال ۲۰۲۴، کشورهای ایران، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی به این مجموعه پیوستند که به افزایش جمعیت و تنوع فرهنگی این اتحاد کمک کرد. در حال حاضر، بریکس به نمایندگی از نزدیک به نیمی از جمعیت جهان و بیش از ۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی کره زمین شناخته میشود.
به تازگی، جایزه ادبی بریکس در نوامبر ۲۰۲۴ طی «فوروم ارزشهای سنتی» در مسکو تأسیس شد. فلسفه این جایزه بر سه اصل کلیدی استوار است: ترویج شناخت متقابل ملتهای عضو از طریق ادبیات، حمایت از ترجمه و نشر آثار و برگزاری رویدادهای مشترک ادبی. آثار واجد شرایط باید نمایانگر هویت ملی و فرهنگ سایر اعضا بوده و ارزشهای سنتی و کیفیت ادبی بالایی را به نمایش بگذارند.
شرایط شرکت در این رقابت به گونهای است که فقط نویسندگان کشورهای عضو بریکس میتوانند در آن شرکت کنند و آثار باید طی پنج سال گذشته منتشر شده باشند. همچنین در این بخش، رمانها، مجموعههای داستان کوتاه و آثار مستند ادبی بررسی میشوند.
معیارهای ارزیابی شامل نمایش هویت ملی، ارزشهای سنتی، دیدگاه بینفرهنگی و کیفیت ادبی هستند. مراحل انتخاب شامل ثبتنام از طریق دبیرخانه ملی، ارزیابی اولیه، و انتشار فهرستهای بلند و کوتاه در سپتامبر و اکتبر خواهد بود.
جوایز این رقابت شامل یک میلیون روبل برای برندگان، دیپلم افتخار و حمایت از نشر آثار است. به علاوه، آثار به زبانهای دیگر کشورهای عضو بریکس ترجمه خواهند شد و در نمایشگاههای بینالمللی معرفی خواهند شد.
ایران که به تازگی به این گروه پیوسته، نخستین بار در این جایزه ادبی شرکت میکند. مسعود احمدوند، رایزن فرهنگی ایران، نماینده این کشور در این رقابت است.ایران در دیپلماسی فرهنگی خود در روسیه، به قدرت ادبیات در ایجاد گفتگو و صلح تأکید کرده است. حضور این کشور در فهرست نخبگان ادبیات جهانی امسال، فرصتی بینظیر برای گسترش ترجمه و انتشار آثار فارسی در سطح بینالمللی فراهم میآورد.
بریکس با اعطای این جایزه، علاوه بر برگزاری یک رویداد هنری، بستری مناسب برای تقویت دیپلماسی فرهنگی ایجاد کرده است. هدف این جایزه شکستن مرزهای فکری و فراهم آوردن زمینهای برای بیان روایتهای غیرغربی از زندگی و فرهنگ است.
در مقایسه با جوایز دیگر، میتوان به جوایز ادبی اتحادیه اروپا برای نویسندگان تازهکار و جشنواره ادبی آسهآن برای کشورهای جنوب شرق آسیا اشاره کرد. همچنین، کشورهای همسود نیز جوایزی مبتنی بر زبان و فرهنگ مشترک ارائه میدهند. جایزه بریکس به دلیل گستردگی اعضا در پنج قاره، تنوع زبانی و وزن اقتصادی بالای آن، موقعیت ویژهای دارد.
برای ایران، این رویداد میتواند فرصتهای قابل توجهی به همراه داشته باشد؛ از ترجمه آثار به زبانهای کشورهای عضو گرفته تا معرفی به بازارهای جدید نشر و برقراری ارتباط با ناشران و نویسندگان معتبر در شبکه ادبی بریکس. همچنین، این جایزه میتواند به تثبیت تصویر فرهنگی و برندینگ ملی از طریق ادبیات کمک کند.
در نهایت، حضور ایران در نخستین دوره جایزه ادبی بریکس بهعنوان مهرهای کلیدی در معرفی ادبیات فارسی و برقراری پیوندهای فرهنگی با ملتها محسوب میشود. این جایزه توانایی آن را دارد که به اندازه پروژههای اقتصادی بریکس بر تصویر جهانی ایران تأثیر بگذارد. با این حال، بهرهمندی از این فرصتها نیازمند برنامهریزی دقیق فرهنگی و حمایت نهادهای مربوطه است.
