به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین و به نقل از ایبنا، شصتوپنجمین نشست از سلسله عصر شنبههای مجله بخارا به معرفی و بررسی کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» اثر آرش رئیسینژاد و با ترجمه پریسا فرهادی، که توسط نشر نی منتشر شده، اختصاص یافت. این نشست در ساعت پنج بعدازظهر روز پانزدهم شهریور ۱۴۰۴ با حضور امین آریان راد، آرش رئیسینژاد، حمید قزوینی، مهدی فیروزان و علی دهباشی در شهر کتاب مرکزی تهران برگزار شد. در ادامه خلاصهای از این نشست را مرور میکنیم:
علی دهباشی، مدیر و سردبیر مجله بخارا، نخستین سخنران این نشست بود و با عرض تأسف برای زلزله اخیر در افغانستان، خواستار کمک مردم ایران به آسیبدیدگان شد. وی با اشاره به موضوع کتاب، آن را از جهتهای مختلف بسیار بااهمیت دانست و افزود: این کتاب ارزشهای ژئوپولیتیکی ایران و منطقه را در دوره تاریخی بین سالهای ۱۳۳۷ تا ۱۳۵۷ بررسی میکند و نوشتار آن شامل ارجاعات متعددی است.
آرش رئیسینژاد، نویسنده کتاب که بهصورت آنلاین صحبت میکرد، گفت: این کتاب تحصیلات دکتریاش را منعکس میکند و از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ نوشته شده است. او هدف خود از تألیف این اثر را تحلیل روابط ایران با گروههای غیردولتی پیش از انقلاب عنوان کرد و اشاره کرد که مستندات زیادی را در این زمینه جمعآوری کرده است. وی تأکید کرد که کتاب او تاریخی در بستر جغرافیا است و به بررسی چالشها و تحولات روابط گذشته و حال پرداخته است.
امین آریان راد، پژوهشگر تاریخ، در ادامه به نقد کتاب پرداخته و به روند سیاسی کتاب و ارتباطات ایران در دوره پهلوی با گروهها و فرقههای سیاسی غیردولتی نظیر کردهای عراق و شیعیان لبنان اشاره کرد. وی همچنین به ضعفهای تحلیلی نویسنده در برخی جوانب موضوع اذعان نمود.کتابی جدید به بررسی ارتباطات تاریخی بین رژیم پهلوی ایران، کردهای عراق و شیعیان لبنان پرداخته و تأثیرات این ارتباطات بر امنیت ملی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی را تحلیل میکند. این اثر به نوعی زمینهساز بررسی سیاستهای منطقهای ایران در حمایت از گروههای نیابتی بوده و به همین دلیل مورد توجه محافل علمی در ایران قرار گرفته است. انتشار چاپ اول این کتاب در مدت زمانی کوتاه منجر به انتشار چاپ پنجم آن شده است.
آریان راد، یکی از منتقدان کتاب، در نشست اخیر خود بر تفاوتهای موجود میان نسخه فارسی و انگلیسی کتاب تأکید کرده و به بررسی دقیق مسائل مربوط به شیعیان لبنان و ارتباطات آنها با رژیم پهلوی پرداخته است. وی بحثهای خود را در پنج بخش ارائه و به دانش عمومی نویسنده و روشهای پژوهشی وی پرداخته است.
راد همچنین به طرح سبز ساواک و فعالیتهای سیدموسی صدر در لبنان اشاره کرده و به ضعفهای کلی کتاب در زمینه اطلاعات نویسنده در خصوص صدر و شیعیان لبنان پرداخت. وی معتقد است که اثربخشی مقاله عباس سمیعی در زمینه نقش ساواک در لبنان به وضوح در این کتاب مشهود است و بخشهایی از آن به این مقاله استناد کرده است.
نویسنده کتاب به انواع منابعی از قبیل اسناد، مصاحبهها و وبسایتها اتکا کرده است. با وجود این، اشارهای به منابع تاریخی موجود در رابطه با سیدموسی صدر از جمله مکملهای اسنادی مهمی مانند مجموعه سهجلدی «امام موسی صدر به روایت اسناد» نشده است. این در حالی است که راد بر اهمیت استناد به این منابع تأکید دارد.
علاوه بر این، کتاب شامل گفتوگوهای شفاهی با نزدیکان سیدموسی صدر و دیگر شخصیتهای سیاسی است؛ اما راد نگرانیهای خود را نسبت به استفاده فراوان از این گفتوگوها بیتوجه به اعتبار تاریخی آنان ابراز کرده و خاطرنشان کرده که برای تحلیل تاریخ، تأکید بر اسناد و مستندات از اهمیت بیشتری برخوردار است.یک سری منابع اینترنتی وجود دارند که شامل گفتگوهای قبلی چاپ شده هستند و دوباره منتشر شدهاند. به عنوان مثال، گفتوگوی احسان نراقی با خبرگزاری فارس که در واقع بازنشر گفتوگویی است که او با مرتضی رسولیپور انجام داده است. استناد به این منابع در کتابهای علمی بسیار شایع است. همچنین، برخی مطالب بدون ارجاع، مانند زندگینامه صدر و شرایط شیعیان پیش از ورود او به لبنان وجود دارد. نویسنده دو کتاب کلیدی را نادیده گرفته که اگر به آنها رجوع میشد، محتوا به شکل متفاوتی تدوین میشد. یکی این کتابها، مجموعه «مسیره» است که در دوازده جلد به عربی و فارسی چاپ شده و شامل اخبار، سخنرانیها و مصاحبههای صدر است؛ این مجموعه در ایران به عنوان «گام به گام با امام» ترجمه و منتشر شده و مطالعه آن برای پژوهش در مورد صدر ضروری است.
آریان راد، پژوهشگر تاریخ، خاطرنشان کرد که کتاب دیگری که حائز اهمیت است، اثر مصطفی چمران به نام «لبنان» است که مجموعهای از سخنرانیهای او در سال ۵۹ درباره لبنان را دربردارد و اطلاعاتی ارزشمند در این زمینه ارائه میدهد. او به این نکته اشاره کرد که عنوان کتاب و مسئله پژوهش آن، به وضوح بر مطالعه روابط شیعیان لبنان و حکومت پهلوی تأکید دارد، اما در عنوان به طور خاص اشارهای به صدر ندارد. با وجود کمبود اطلاعات در مورد این روابط، نویسنده به ناچار به بررسی کلیدواژه شیعیان پرداخته است.
راد ادامه داد که نویسنده از شکست اطلاعات، برای توضیح اشارات به روابط شیعیان لبنان و کردهای عراق درآمده و در صدد پوشاندن این خلاء برآمده است. او همچنین با ارجاع به اسناد تاریخی، به کمکهای پهلوی به شیعیان لبنان اشاره کرد، اعم از حمایتهای مالی و تسلیحاتی.
وی به طرح سبز ساواک اشاره کرد که شامل تلاشهای پهلوی برای مقابله با پانعربیسم پس از به قدرت رسیدن جمال عبدالناصر در مصر بود. در این راستا، حکومت پهلوی تلاش کرد تا پیوندهایی با لبنان ایجاد کند، ابتدا با تمرکز بر نخبگان مارونی. راد اذعان داشت که در بحران و جنگ داخلی ۱۹۵۸، فقط ایران سلاح به شمعون ارسال کرد و اینکه فعالیتهای محدود آمریکا نیز بر وضعیت تأثیر گذاشت. نویسنده همچنین به دو برنامه مربوط به نجات عراق و طرح سبز اشاره کرد که در آن زمان عیسی پژمان، یکی از مسئولان ساواک، منبع اصلی اطلاعات این موضوعات بود.در نشست اخیر، آریان راد، تحلیلگر سیاسی، به نامهای از پژمان اشاره کرد که به گفته او، نشاندهنده موضعی متفاوت نسبت به نقشه ساواک برای بازگرداندن سلطنت هاشمی به عراق است. راد توضیح داد که پژمان در این نامه به یک جلسه در سال ۱۳۳۶ اشاره میکند که در آن، سرهنگ پاشایی ماموریت مییابد تا طرحی برای حفظ استقلال لبنان در برابر گرایشهای پانعربیستی عراق تهیه کند. وی همچنین افزود که طرحی در سال ۱۹۵۷ به ارتباط با شیعیان لبنان مربوط میشود و جزئیات بیشتری در کتاب «اثر انگشت ساواک» ارائه شده است.
وی ادامه داد که تصور میشود صدر با حمایتهای موجود به لبنان اعزام شده، اما بروزرسانیهایی در تیم ساواک رخ میدهد که منجر به خودداری صدر از دریافت کمک مالی میشود. در این راستا، نامهای از پرویز اتابکی به سرهنگ پاشایی منتشر شده که در آن از امتناع صدر از دریافت پول سخن گفته شده است.
در ادامه، حمید قزوینی، پژوهشگر تاریخ، به نقد کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» پرداخت. او به مشکلات مرتبط با استفاده از منابع شفاهی اشاره کرد و گفت که این کتاب به شتابزدگی و عدم دقت در ارجاعدهی دچار است. بهویژه، قزوینی به اشتباه در معرفی ربابه صدر بهعنوان دختر امام موسی صدر اشاره کرد که در هیچیک از نسخهها تصحیح نشده است.
وی همچنین بیان کرد که رئیسینژاد به اسناد ساواک اعتماد زیادی کرده و برخی ادعاها در کتاب بدون منبع باقی ماندهاند. قزوینی علیه عدم شفافیت در ذکر منابع انتقاد کرد و بر ضرورت دقت در تحقیق تأکید کرد.
در ادامه، مهدی فیروزان، مدیرعامل سابق موسسه شهرکتاب و خواهرزاده امام موسی صدر، نقدی متفاوت به کتاب ارائه خواهد کرد که نشاندهنده تنوع نظرات در مورد اثر رئیسینژاد است.**نگاهی به کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» و پیچیدگیهای مسائل لبنان**
در تازهترین نشست درباره کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه»، نویسنده این اثر، آرش رئیسینژاد، به بررسی وضعیت لبنان و دلایل توجه به آن در تاریخ ایران پرداخت. وی با اشاره به پیچیدگیهای موجود در اسناد مرتبط با لبنان، ابراز داشت که نیاز به تحقیقات دقیقتر در این زمینه ضروری است.
رئیسینژاد گفت: «مشکلات لبنان تنها به سیاستمداران محدود نمیشود و ریشههای فرهنگی عمیقی دارد.» او به اهمیت اسناد ساواک و نیاز به راستیآزمایی آنها اشاره کرد و تصریح کرد که این اسناد میتوانند در تدوین منافع ایران در آینده مفید باشند.
این نویسنده در ادامه اظهار کرد که هدفش از نگارش این کتاب، روشن کردن زوایای تاریک تاریخ است و او به نقدهای مطرحشده در مورد اثرش پاسخ گفت. او افزود: «برخی از انتقادات را قبول دارم و یقیناً کتاب در روند ترجمه با کاستیهایی مواجه شده است.»
علی دهباشی، یکی از حضار در جلسه، نیز به نقد مثبت اثر توسط امین آریان راد و حمید قزوینی اشاره کرد و گفت که کتاب «شاه و شطرنج قدرت در خاورمیانه» میتواند آغازگر نگاهی نو به مسائل تاریخه و سیاسی باشد.
به گفته رئیسینژاد، کار بر روی کتاب جدیدی در حال انجام است که امیدوار است به زودی منتشر شود و با رفع ابهامات، اطلاعات بیشتری ارائه دهد.
