به نقل از خبرگزاری خبرآنلاین، یکی از وقایع مهم تاریخ سیاسی ایران، فرار گروهی از اعضای حزب توده از زندان قصر در تاریخ ۲۴ آذر ۱۳۲۹ است. این حادثه نه تنها نشاندهنده جسارت و سازماندهی حزب توده بود، بلکه به خوبی بیانگر پیچیدگیهای عرصه سیاسی آن زمان نیز به شمار میرفت. پس از برگزاری کنگره دوم حزب توده در سال ۱۳۲۷ و انتخاب مدیران و کمیتههای داخلی، سوء قصد ناصر فخرایی به محمدرضا پهلوی منجر به دستگیری تعدادی از رهبران حزب و اعلام رسمی غیرقانونی بودن حزب شد. این اتفاق موجب شد حزب به فعالیتهای مخفیانه روی آورد و بسیاری از رهبران ناگزیر به خروج و پناهندگی به مسکو شدند.
در این شرایط، ده عضو زندانی حزب، از جمله اعضای هیئت اجرایی، با یک نقشه پیچیده موفق به فرار از زندان قصر شدند. این اقدام با همکاری و هماهنگی اعضای نظامی حزب، به تحرکات پشت پرده کمک شایانی کرد. کیانوری، دبیرکل حزب توده، به همراه دیگر رهبران بعد از این فرار، رهبری حزب را در حساسترین دوران ملیسازی صنعت نفت به عهده گرفتند. این واقعه نه تنها بُعد امنیتی و سیاسی آن زمان را به تصویر کشید، بلکه قابلیتهای حزب توده برای انجام عملیات پیچیده علیه رژیم را نیز نمایان کرد.
پس از این حادثه، موضوعاتی نظیر محاکمه غیابی رهبران و سرنوشت افسران درگیر، سالها منبع تحلیلهای سیاسی در ایران بود. اتفاق فرار از زندان قصر، تصویری از مبارزات پیچیده در عرصه قدرت در ایران پیش از انقلاب را به نمایش گذاشت و با عرضه فیلمها و مستندها همچنان از آن استقبال میشود. فیلم «فرار از قصر»، به کارگردانی احسان عمادی و تهیهکنندگی حسام اسلامی، این واقعه را مجدداً به تصویر کشیده و به ارائه روایتها و تصاویری جدید از آن میپردازد.
حسام اسلامی، تهیهکننده این فیلم، در پاسخ به استقبال از اکران آنلاین «فرار از قصر» اظهار داشت که انتظار چنین استقبال گستردهای را داشته و معتقد است که این فیلم توانسته با تماشاگر ارتباط برقرار کند. او درباره همکاری با احسان عمادی گفت: «این سومین پروژه مشترک ماست و بازخوردهای مثبت از کارهای پیشین در ساخت این فیلم تأثیرگذار بود». اسلامی همچنین به وجود آرشیوهای دیدهنشدهای اشاره کرد که به غنای فیلم کمک کرده است.
در انتها، این فیلمساز بر اهمیت نحوه عرضه مستندها تأکید کرده و خوشحال است که با تلاش مرکز گسترش سینمای مستند، فرصتی برای نمایش آنلاین «فرار از قصر» فراهم شد. او همچنین به تجربههای موفق اکران آنلاین در گذشته اشاره کرد و بر لزوم تجربه و ریسکپذیری مخاطبان تأکید کرد.**تولید مستند «فرار از قصر» با تکیه بر تاریخ حزب توده**
حسام اسلامی، تهیهکننده این مستند، به تازگی درباره انگیزههایش برای ساخت فیلم «فرار از قصر» توضیح داد. او به این موضوع اشاره کرد که از سالها پیش، ماجرای فرار سران حزب توده از زندان برایش جذاب بوده و در اواخر دهه 90 تصمیم به ساخت این فیلم گرفته است. اسلامی اعلام کرد که با مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی قرارداد بسته و تولید فیلم آغاز شده است. او خاطرنشان کرد: «در این سالها هر سند و عکسی که یافتیم آرشیو کردهایم و همیشه بر روی این ایده کار کردهایم.»
اسلامی درباره شیوه روایت و ساختار مستند گفت: «من و احسان عمادی بر این باوریم که سینمای مستند باید جذابتر باشد. تلاش میکنیم در هر پروژه نوآوریهایی برای مخاطب داشته باشیم و شیوههای روایت را متفاوت کنیم. در داستانهای تاریخی، ابزار ما عمدتاً مصاحبه و تصاویر آرشیوی است، اما تکرار این شیوه به تکراری شدن فیلم منجر خواهد شد.»
وی همچنین درباره تعلق خاطرش به سینمای اجتماعی اظهار کرد: «سینمای اجتماعی واژهای کلی و جامع است. من به موضوعات تاریخی معاصر علاقمندم و از اینکه احسان عمادی در این زمینه همکاری کند، خوشحال هستم؛ زیرا او آگاهی بیشتری در روایت این موضوعات دارد. در سینمای مستند، انگیزه مالی مطرح نیست و بیشتر به دغدغهها و پرسشها مربوط میشود. به عنوان تهیهکننده، دنبال بازگشت سرمایه نیستم، بلکه اهمیت به جذب مخاطب و طرح یک مسئله دارم.»
اسلامی در ادامه به تجربیات خود در کارگردانی و تهیهکنندگی اشاره کرد و گفت: «مخاطب برایم از اهمیت بالایی برخوردار است. در ساخت فیلمها و رسیدن به مخاطب، سعی کردهام به خط قرمزها پایبند نبوده و گاهی در مرز آنها قدم بردارم. برای کسب پروانه نمایش «فرار از قصر» با وزارت ارشاد جلسات متعددی داشتیم و در نهایت فیلم با کمترین اصلاحات اکران شد.»
وی همچنین درباره نمایش فیلمهای مستند در جشنوارههای خارجی عنوان کرد: «به همان اندازه که نمایش فیلم در ایران برایم مهم است، به حضور در جشنوارههای خارجی نیز اهمیت میدهم. البته جشنوارهها ممکن است پوستهای از سیاست و مسائل مالی داشته باشند، که گاهی روی مسیر فیلمسازی تأثیر میگذارد.»
اسلامی در پایان خاطرنشان کرد: «متمرکز شدن بر جشنوارهها و توجه به آنها ممکن است گاهی برای فیلمسازان مضر باشد، به ویژه برای کارگردانان جوان که در این فضای پیچیده فعالیت میکنند.»فیلمسازان جوان ممکن است تحت تأثیر جشنوارهها قرار گیرند. به گفته حسام اسلامی، این جشنوارهها میتوانند در حالیکه هنرمند در حال شکلگیری نگاهش است، مسیر او را تغییر دهند. او به تجربه خود اشاره کرد و گفت که خوشبختانه حضورهای بینالمللی فیلمهایش به سرعت شکل نگرفته و در سن سی و چند سالگی توانسته است این مرحله را پشت سر بگذارد. اسلامی به تلاش برای عدم تأثیرپذیری از جشنوارهها اشاره کرد و گفت که از فرصتهای موجود برای افزایش دیده شدن مستندهایش بهره میبرد.
وی در مورد مستند «فرار از قصر» توضیح داد که این اثر دارای عمر طولانی بوده و تنها قرار نیست تمام اتفاقات در یک سال به وقوع بپیوندد. اسلامی بر این باور است که اگر راهکار صحیحی برای نمایش فیلمها طراحی شود، میتوانند به مرجع تاریخی تبدیل شده و در آینده به کشف مجدد برسند. او همچنین به فرآیند ترجمه و آمادهسازی زیرنویس فیلم اشاره کرد و تأکید کرد که نحوه عرضه فیلم به تماشاگران غیر ایرانی از اهمیت بالایی برخوردار است.
حسام اسلامی درباره اکران مستند «رویاباف و قاضی» که در هجدهمین جشنواره «سینماحقیقت» به نمایش درآمد، اعلام کرد که در حال مذاکره با چند پلتفرم است اما برخی از این پلتفرمها تمایلی به نمایش مستند ندارند. او امیدوار است که این فیلم تا پایان تابستان به صورت آنلاین اکران شود.
این کارگردان همچنین درباره مستند کوتاه «در بند» گفت که این اثر دارای فرم تجربی بوده و اکران آن کمی دشوار است، اما او امیدوار است که پس از «رویاباف و قاضی»، بتواند این مستند را نیز به صورت آنلاین به نمایش بگذارد.
مستند «فرار از قصر» به کارگردانی احسان عمادی و تهیهکنندگی حسام اسلامی توسط مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی تولید شده است.
